به نام خدا

حقیقت و ابعاد توحید
توحید در فرهنگ اسلامى ، معناى بلند و گسترده اى دارد. توحید در ذات ، توحید در صفات ، توحید در افعال و توحید در عبادت .
توحید یعنى : ایمان به یگانگى خداوند.
توحید یعنى : نفى هوس ها. کسى که هوا پرست است ، از مدار توحید خارج است . (اءفراءیتَ مَن إ تّخَذ إ لهَه هَواه ) آرى ، کسانى که از هوس هاى خود پیروى مى کنند، در حقیقت خداى آنها، هواى نفس آنان است .
توحید یعنى : نفى طاغوت ها. شعار و هدف تمام انبیا این بود: (اءن اعبدوا اللّه و اجْتَنبوا الطّاغوت )
توحید یعنى : نفى نظام هاى طاغوتى . امام رضا علیه السلام پس از آنکه مجبور شد ولیعهدى ماءمون را بپذیرد، در جلسه علنى و در برابر همه مردم شرط کرد که در نظام ماءمون عزل و نصبى و دخالتى نکند.
توحید: یعنى خطّ بطلان کشیدن بر تمام افکار التقاطى و ردّ تمام ایسم ها و مکتب هایى که از مغزهاى بشرى برخاسته است .
توحید یعنى : قطع تمام روابطى که سبب سلطه وسرپرستى بیگانگان است .
توحید یعنى : نفى فرمان کسى که دستورش با دستور خدا هماهنگ نباشد.
توحید یعنى : قبول رهبرى کسانى که خدا رهبرى آنان را امضا کرده است .
توحید یعنى : نق نزدن به دستورات خدا، تسلیم بودن وبندگى در پیشگاه او.
و خلاصه توحید یعنى : سرکوبى بت هاى درونى و بیرونى ، بت عنوان ، بت مدرک ، بت مقام ، بت مال ، تا هیچ یک از آنها ما را از مدار حقّ و پیروى از راه حقّ باز ندارد.
توحید یعنى : آنچه مرا به قیام وامى دارد خدا باشد و آنچه مرا به سکوت فرا مى خواند رضاى خدا باشد.
اقتصاد توحیدى ، یعنى : در تمام برنامه هاى تولید، توزیع ، مصرف و مدیریّت ، حکم خدا اجرا شود.
ارتش توحیدى ، یعنى : هدف ارتش ، خودخواهى ، انتقام ، کشورگشایى و استثمار نباشد، بلکه اعتلاى کلمه حقّ و گسترش قانون خدا باشد. هدف ، سرکوبى ستمگران و نجات مستضعفان و دفاع از حریم مال و جان و ناموس و تلاش براى حفظ مرزها باشد.
جامعه توحیدى ، جامعه اى است که رهبر آن طبق معیارهاى الهى انتخاب شود، یعنى بر اساس علم ، تقوا، جهاد، سابقه ، امانت ، قدرت ، مدیریّت و...، نه براساس زور، پول ، پارتى ، و یا وابستگى به قدرت هاى بزرگ .
جامعه توحیدى ، آن است که قانون خدا بر آن حکومت مى کند و همه مردم ، در برابر آن مساویند و اِعمال غرض در آن را ندارد.
بنابراین آنچه برخى افکار التقاطى در مورد جامعه توحیدى مطرح ساخته و آن را با جامعه بى طبقه کمونیستى یکى دانسته اند، قابل قبول نیست . زیرا در جامعه توحیدى اسلام ، خدا حکومت مى کند نه مردم .
اگر پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: ((قُولوا لاإ له الاّ اللّه تُفلِحوا)) نباید با دید ساده به این جمله بنگریم ، زیرا نتیجه توحید در این شعار پیامبر، فلاح و رستگارى است . قرآن هدف نهایى را فلاح مى داند و اگر به تقوا سفارش مى کند و مى فرماید: (یاایّها النّاسُ اعبُدوا ربّکم الّذى خَلَقکم و الّذین مِن قَبلِکم لعلّکم تَتَّقون ) اى مردم ! عبادت کنید خدایى را که شما و پیشینیان شما را آفرید تا شاید به تقوا برسید. لکن خود تقوا هدف نهایى نیست ، بلکه تقوا مقدّمه اى است براى رسیدن به فلاح ، چنانکه در آیه اى دیگر مى فرماید: (فاتّقوا اللّه یا اُولِى الا لْباب لَعلّکم تُفلحُون ) اى صاحبان عقل ! تقوا پیشه کنید تا شاید به فلاح و رستگارى برسید.
روزى در کلاس درباره توحید و جمله ((لا اله الاّ اللّه )) مطالبى را بیان مى کردم . روى تابلو تصویر دانه اى را کشیدم که در زیر خاک قرار دارد و سپس سبز مى شود و گفتم : این دانه براى رهایى از دل خاک سه عمل انجام مى دهد:
1- فرو بردن ریشه هاى خود در درون خاک .
2- جذب موادّ غذایى خاک .
3- دفع مزاحم و ذرّات خاک و سپس سر بر آوردن از آن .
پس از آن گفتم : انسان هم اگر بخواهد از جهل و تباهى رهایى یابد باید همین سه عمل را انجام دهد:
1- باید ابتدا عقاید خود را مبتنى بر استدلال کند.
2- باید براى پیشرفت ، از تمام امکانات بهره برد وموادّ ریشه را جذب کند.
3- باید هرگونه مانع را از سر راه خود بردارد تا به فضاى توحید برسد.
امّا اگر در هر یک از سه مرحله کوتاهى کند، همچنان در رکود و بدبختى باقى مى ماند. اگر عقایدش محکم ومبتنى بر علم نباشد، از امکانات استفاده نکند و به دفع دشمنان نپردازد مى پوسد، همان گونه که دانه در دل خاک ، اگر دست به این سه عمل نزد خواهد پوسید.
ریشه هاى ایمان به خدا
در بحث تحلیل هاى غلط از دین ، روشن شد که جهل ، ترس وفقر، ریشه ایمان به خدا نیست . اکنون مى پرسیم ، پس منشاء ایمان چیست ؟ چه چیزى انسان را به سوى خدا مى کشاند؟
در پاسخ مى گوییم : ریشه هاى ایمان به خدا، عقل و فطرت آدمى است .

به نام خدا

هستى در جهان بینى الهى
# آفرینش ، براساس لطف ورحمت الهى است . (کتب على نفسه الرحمة )⁽⁵⁵⁾

من نکردم خلق تا سودى کنم

بلکه تا بر بندگان جودى کنم

# هستى در جاى خود نیکوست و به بهترین وجه آفریده شده است . (احسن کل شى خلقه )⁽⁵⁶⁾
# هستى در حال تسبیح و کرنش است . (کلّ له قانتون )⁽⁵⁷⁾، (یسبّح لِلّه ما فى السموات و ما فى الارض )⁽⁵⁸⁾ و تسبیح آنها نیز آگاهانه است . (کل قد علم صلاته و تسبیحه )⁽⁵⁹⁾
# اعمال انسان - کوچک یا بزرگ ، خوب یا بد - داراى پاداش یا مجازات است . (فمن یعمل مثقال ذرّة خیرا یره ومن یعمل مثقال ذرّة شرّا یره )⁽⁶⁰⁾
# پایان جهان به سوى خداست . (و انّ الى ربّک المنتهى )⁽⁶¹⁾ ، (الیه المصیر)⁽⁶²⁾
# کسى که داراى جهان بینى الهى است ، احساس بى کسى نمى کند و خود را تحت ولایت خدا مى بیند. (اللّه ولىّ الذین امنوا)⁽⁶³⁾
داراى دیدى باز است . (یجعل لکم فرقانا)⁽⁶⁴⁾
در امورش گشایش است . (یجعل له مخرجا)⁽⁶⁵⁾
مسیرش هموار است . (و ان اعبدونى هذا صراط مستقیم )⁽⁶⁶⁾
رهبرش آسمانى است . (انا بشر مثلکم یوحى الىّ)⁽⁶⁷⁾
انسان را خلیفه خدا مى داند. (انّى جاعل فى الارض خلیفه )⁽⁶⁸⁾
انسان را با کرامت مى داند. (و لقد کرّمنا بنى آدم )⁽⁶⁹⁾
تابع و بله قربان گوى این و آن و طاغوت ها نیست . (یکفر بالطاغوت )⁽⁷⁰⁾
کارهایش رنگ خدایى دارد. (صبغة اللّه )⁽⁷¹⁾
خوبى هاى خود را از خدا مى داند. (ما اصابک من حسنة فمن اللّه ) و بدى ها را از خود. (ما اصابک من سیّئة فمن نفسک )⁽⁷²⁾ همانند زمین که روشنایى اش از خورشید است وتاریکى آن از خود اوست .
انسان موحّد، در حالى که بنده خداست ، خود را صاحب اختیار و اراده مى داند. او معتقد است گرچه هستى در دست او نیست ، امّا او در رفتارش دارد.
آنچه را که براى خود نگه داشته ، فانى و آنچه را براى خدا و در راه خدا داده ماندگار مى داند. (ما عندکم ینفد و ما عنداللّه باق )⁽⁷³⁾
روزى در خانه پیامبر صلى الله علیه و آله گوسفندى ذبح شد، پیامبر فرمودند: گوشت آن را بین نیازمندان تقسیم کنید. ساعتى بعد یکى از همسران پیامبر گفت : یا رسول اللّه ! فقط گردن گوسفند براى ما باقى مانده است . پیامبر صلى الله علیه و آله فرمودند: چنین نیست ، بلکه همه آن براى ما مانده ، به جز گردنش !
نقش جهان بینى
کسى که نابهنگام و در دل شب ، درِ خانه ما را بزند، تا او را نشناسیم ، هرگز در را به روى او باز نمى کنیم . تا ندانیم هواى شهرى که قصد سفر به آن را داریم چگونه است ، نمى دانیم چه لباسى با خود برداریم . تا ندانیم مجلسى که به آن دعوت شده ایم ، مجلس ‍ عزاست یا عروسى ، نمى توانیم تصمیم بگیریم که چه لباسى بپوشیم !. باید بدانیم به کجا مى رویم تا وظیفه ما معلوم گردد. بنابراین ، نوع عقیده ودیگر جهان بینى ما، بر رفتار و نوع انتخاب ما اثر مى گذارد.
جایگاه شناخت
همان گونه که نوع رفتار و گفتار ما از جهان بینى ما نشاءت مى گیرد، نوع جهان بینى نیز از شناخت ما سرچشمه مى گیرد، یعنى انتخاب جهان بینى به نوع شناخت بستگى دارد. واین شناخت ما از خود وهستى است که به انتخاب نوع خاصّى از جهان بینى منجر مى شود.
با این بیان ، چنین نتیجه مى گیریم که اعمال ما برخاسته از جهان بینى ما، و جهان بینى ما به شناخت ما وابسته است .
در اینجا لازم است درباره شناخت ، توضیح مختصرى ذکر کنیم .
امتیاز انسان نسبت به سایر موجودات ، برخوردارى آنها از نعمت بزرگ شناخت و معرفت است . در اهمیّت شناخت ، همین بس که خداوند در بسیارى از آیات قرآن ، انسان ها را به کسب شناخت و معرفت دعوت مى کند، و کسانى را که اهل تفکّر و تدبر و تعقل نیستند به شدّت مذمت نموده ، توبیخ مى کند.
خداوند در قرآن ، ما را از پیروى آنچه به آن شناخت نداریم ، منع کرده است (ولاتقف ما لیس ‍ لک به علم )⁽⁷⁴⁾ وافرادى را که بدون شناخت ، راهى را مى روند و عملى را انجام مى دهند، کوران و کران و گنگانى مى داند که تدبّر نمى کنند.
در ضرورت شناخت ، گفتار مولاى متقیان به کمیل بسیار قابل توجّه است . امام علیه السلام مى فرماید: ((یا کمیل ما من حرکةٍ الا و انت محتاج فیها الى معرفه ))⁽⁷⁵⁾ هیچ حرکتى وجود ندارد مگر آنکه تو در آن به معرفت نیاز دارى .
معرفت و شناخت ، اعمال ما را ارزشمند مى سازد. در مکتب اسلام درجات اعمال و کارهاى ما به میزان معرفت ما بستگى دارد. هر چه معرفت ما بیشتر باشد کارهاى ما ارزشمندتر است .
در قرآن و احادیث ، مسلمانان به کسب معرفت بسیار تشویق شده اند. معرفت نسبت به خدا، پیامبران ، ائمه ، هستى ، اصول و فروع دین .
در دعا از خدا مى خواهیم که خودش ، پیامبرش ، و ولیّش را به ما بشناساند. در غیر این صورت ما گمراه مى شویم ((الّلهم عرّفنى نفسک فانّک ان لم تعرّفنى نفسک لم اعرف ...))⁽⁷⁶⁾
در روایتى از پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله آمده است : ((من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیّة ))⁽⁷⁷⁾ هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلى از دنیا رفته است .
ابزار شناخت
پس از آشنایى مختصر با شناخت ، واهمیّت و ضرورت آن ، عوامل و ابزار شناخت را ذکر مى کنیم .
خدا براى رسیدن به شناخت ، ابزار ووسایلى را در اختیار انسان قرار داده :
1- حواسّ
حواسّ پنجگانه ، نخستین ابزار و وسایلى هستند که خداوند در اختیار انسان ها قرار داده است . آنان به کمک این ابزار، بسیارى از اشیا و امور اطراف خود را درک مى کنند و مى شناسند. دیدنى ها را مى بینند، شنیدنى ها را مى شنوند، بوها را استشمام مى کنند، طعم ها را مى چشند و اشیا را لمس مى کنند.
قرآن در این باره مى فرماید: (واللّه اءخرجکم من بطون امّهاتکم لا تعلمون شیئاً و جعل لکم السّمع و الابصار...)⁽⁷⁸⁾ و خداوند شما را از شکم مادرانتان بیرون آورد، در حالى که هیچ چیز نمى دانستید و براى شما گوش و چشمها و دلها قرار داد... .
2- عقل
عقل ، نعمت بزرگ الهى و حّجت باطنى انسان است . خداوند انسان را به داشتن چنین نعمت ارزشمندى مفتخر گردانید، تا با کمک عقل هم محسوسات را بدرستى بشناسد و هم قدرت تحلیل و تجزیه امور را پیدا کند.
3 - وحى
وحى ، سرچشمه بسیارى از معارف است . از آنجا که منشاء وحى ، علم لایتناهى خداوند است ، ناب ترین شناخت ها از این طریق نصیب بشر گردیده است . انسان از طریق وحى ، در مورد هستى و سرچشمه آن ، به آگاهى هاى ارزنده اى دست یافته است ، همچون : اسرار و رموز آفرینش ، گذشته و آینده جهان ، عالم آخرت وامور معنوى که نیل به این گونه معارف از راه هاى دیگر ناممکن است .
منابع شناخت
خداوند، ما را به مطالعه ، تدبّر وشناخت ، در امورى دعوت کرده است .
1- طبیعت
آیات متعدّدى از قرآن ، ما را به تدبّر در موضوعات مختلفِ طبیعى دعوت مى کند. مانند آفرینش آسمان ها و زمین ، گردش شب و روز، حرکت کشتى در دریا، کوه ها، حیوانات و ... .
2- تاریخ
مطالعه تاریخ و آشنایى با فراز و نشیب ها، شکست ها و پیروزى ها، بسیار آموزنده بوده ، آدمى را صاحب معرفت و شناخت مى کند. انسان با مطالعه تاریخ به بسیارى از رموز، سنن و قوانین هستى پى مى برد.
قرآن سرگذشت پیشینیان را مایه عبرت و پندآموزى مى داند (لقد کان فى قصصهم عبرة لاولى الالباب )⁽⁷⁹⁾ و از پیامبرش مى خواهد داستان هاى گذشتگان را بازگو کند. (فاقصص القصص لعلهم یتفکّرون )⁽⁸⁰⁾
3- انسان
مطالعه انسان در ابعاد مختلف توانایى ها، استعدادها، نیازها و... موجب شناخت عمیق مى گردد. خداوند در قرآن مى فرماید: (سنریهم ایاتنا فى الافاق و فى انفسهم حتّى یتبیّن لهم انّه الحقّ)⁽⁸¹⁾

به زودى نشانه هاى خود را در آفاق و در درون انسان ها به آنان نشان خواهیم داد تا حقّانیّت خدا براى آنها ثابت شود.
امیرمؤ منان علیه السلام نیز مى فرماید:

اءتزعم انّک جرم صغیر

و فیک انطوى العالم الاکبر

هستى در جهان بینى الهى
# آفرینش ، براساس لطف ورحمت الهى است . (کتب على نفسه الرحمة )⁽⁵⁵⁾

من نکردم خلق تا سودى کنم

بلکه تا بر بندگان جودى کنم

# هستى در جاى خود نیکوست و به بهترین وجه آفریده شده است . (احسن کل شى خلقه )⁽⁵⁶⁾
# هستى در حال تسبیح و کرنش است . (کلّ له قانتون )⁽⁵⁷⁾، (یسبّح لِلّه ما فى السموات و ما فى الارض )⁽⁵⁸⁾ و تسبیح آنها نیز آگاهانه است . (کل قد علم صلاته و تسبیحه )⁽⁵⁹⁾
# اعمال انسان - کوچک یا بزرگ ، خوب یا بد - داراى پاداش یا مجازات است . (فمن یعمل مثقال ذرّة خیرا یره ومن یعمل مثقال ذرّة شرّا یره )⁽⁶⁰⁾
# پایان جهان به سوى خداست . (و انّ الى ربّک المنتهى )⁽⁶¹⁾ ، (الیه المصیر)⁽⁶²⁾
# کسى که داراى جهان بینى الهى است ، احساس بى کسى نمى کند و خود را تحت ولایت خدا مى بیند. (اللّه ولىّ الذین امنوا)⁽⁶³⁾
داراى دیدى باز است . (یجعل لکم فرقانا)⁽⁶⁴⁾
در امورش گشایش است . (یجعل له مخرجا)⁽⁶⁵⁾
مسیرش هموار است . (و ان اعبدونى هذا صراط مستقیم )⁽⁶⁶⁾
رهبرش آسمانى است . (انا بشر مثلکم یوحى الىّ)⁽⁶⁷⁾
انسان را خلیفه خدا مى داند. (انّى جاعل فى الارض خلیفه )⁽⁶⁸⁾
انسان را با کرامت مى داند. (و لقد کرّمنا بنى آدم )⁽⁶⁹⁾
تابع و بله قربان گوى این و آن و طاغوت ها نیست . (یکفر بالطاغوت )⁽⁷⁰⁾
کارهایش رنگ خدایى دارد. (صبغة اللّه )⁽⁷¹⁾
خوبى هاى خود را از خدا مى داند. (ما اصابک من حسنة فمن اللّه ) و بدى ها را از خود. (ما اصابک من سیّئة فمن نفسک )⁽⁷²⁾ همانند زمین که روشنایى اش از خورشید است وتاریکى آن از خود اوست .
انسان موحّد، در حالى که بنده خداست ، خود را صاحب اختیار و اراده مى داند. او معتقد است گرچه هستى در دست او نیست ، امّا او در رفتارش دارد.
آنچه را که براى خود نگه داشته ، فانى و آنچه را براى خدا و در راه خدا داده ماندگار مى داند. (ما عندکم ینفد و ما عنداللّه باق )⁽⁷³⁾
روزى در خانه پیامبر صلى الله علیه و آله گوسفندى ذبح شد، پیامبر فرمودند: گوشت آن را بین نیازمندان تقسیم کنید. ساعتى بعد یکى از همسران پیامبر گفت : یا رسول اللّه ! فقط گردن گوسفند براى ما باقى مانده است . پیامبر صلى الله علیه و آله فرمودند: چنین نیست ، بلکه همه آن براى ما مانده ، به جز گردنش !

به نام خدا

معارف ثابت ادیان
ادیان الهى ، مشترکات زیادى دارند که به برخى از آنها اشاره مى کنیم :
توحید
تمامى ادیان ، مردم را به توحید و یکتاپرستى دعوت نموده اند. (اعبدوا اللّه ما لکم من اله غیره )⁽⁴¹⁾
تمامى ادیان الهى با شرک ، بت پرستى و طاغوت درگیر مبارزه بوده اند. (ان اعبدوا اللّه و اجتنبوا الطاغوت )⁽⁴²⁾
نبوّت
همه ادیان ، مردم را به پیروى از پیامبران الهى و راه و روش آنها - که از طریق وحى مشخّص گردیده - دعوت کرده اند.
معاد
ادیان آسمانى ، مردم را از روز قیامت و برنامه هاى آن با خبر ساخته ، آنها را از عذاب و مشکلات آن روزبر حذر داشته اند.
نماز
در تمامى ادیان ، فریضه ارزشمند نماز چون خورشیدى مى درخشد. حضرت ابراهیم علیه السلام مى فرماید: (ربّ اجعلنى مُقیمَ الصلوة ) پروردگارا! مرا از بر پاى دارندگان نماز قرار ده . گمراهان قوم حضرت شعیب علیه السلام خطاب به او مى گفتند: (اءصلاتک تاءمرک ان نترک ما یعبد آباؤ نا)⁽⁴³⁾ آیا نماز تو به تو دستور مى دهد که ما ترک کنیم آنچه را که گذشتگانمان مى پرستیدند؟ و حضرت عیسى علیه السلام در گهواره فرمود: (و اوصانى بالصلوة ...)⁽⁴⁴⁾
روزه
روزه از مشترکات تمامى ادیان الهى است . (یا ایّها الّذین امنوا کُتب علیکم الصّیام کما کُتب على الّذین من قبلکم ...)⁽⁴⁵⁾ اى ایمان آورندگان ! روزه بر شما واجب گردید همان گونه که برگذشتگان شما واجب شد.
جهاد
قرآن درباره جهاد انبیا مى فرماید: (کایّن من نبىّ قاتل معه ربّیون کثیر)⁽⁴⁶⁾ چه بسیار پیامبرانى که همراه آنها انسان هاى شایسته اى جنگیدند و به شهادت رسیدند.
حج
حج ، مخصوص اسلام نیست ودر ادیان قبل نیز وجود داشته است .
خداوند خطاب به حضرت ابراهیم علیه السلام مى فرماید: (و اذّن فى النّاس بالحج یاءتوک رجالاً و على کلّ ضامرٍ یاءتینَ من کلّ فَجٍّ عمیق )⁽⁴⁷⁾ و در میان مردم ، انجام حج را اعلام کن ، آنها پیاده و سواره و از راه دور به سوى تو خواهند شتافت .
زکات
زکات نیز مخصوص اسلام نیست . حضرت عیسى مى فرماید: (و اوصانى بالصلوة و الزکاة مادمت حیّا)⁽⁴⁸⁾

به نام خدا

امر به معروف و نهى از منکر
لقمان به فرزندش مى گوید: (یابُنىّ اقم الصلوة وامربالمعروف وانه عن المنکر)⁽⁴⁹⁾ فرزندم ! نماز را به پاى دار وامر به معروف کن واز زشتى ها نهى کن .
این ها پاره اى از مشترکات ادیان الهى است . و همان گونه که در ادیان الهى مشترکات و تفاوت هایى وجود دارد، در یک دین نیز، احکام ثابت واحکام متغیّر هست . احکام ثابت تغییر نمى کند، ولى احکام متغیّر بنابر مصالح قابل تغییرند، مانند جنگ و صلح .
در اینجا به ذکر دو نمونه از احکام متغیر مى پردازیم :
امیرمؤ منان على علیه السلام در یکى از سال هاى حکومت خود بر اسب ها زکات مقرّر کرد و در پاسخ به اعتراض برخى فرمود: امسال فقرا زیادند و درآمد بیت المال کم است ، لذا باید صاحبان اسب نیز زکات بدهند.
امام کاظم علیه السلام هنگامى که در زندان بودند، به خاطر مصونیّت شیعیان از شناسایى واذیّت وآزار آنها، خمس را بر آنها بخشید وفرمود: لازم نیست شیعیان خمس بدهند. پس از شهادت امام ، برخى شیعیان طىّ طومارى از امام هشتم علیه السلام تقاضا کردند که همچنان خمس بخشیده شود، امام در پاسخ آنها فرمود: خمس قابل بخشش نیست و اگر پدرم آن را بخشید به خاطر حفظ جان شما بود.
جهان بینى
جهان بینى ، یعنى تفسیر کلّى از هستى .
بعضى که به جهان مى نگرند، آن راموجودى هدفدار و داراى پشتوانه اى باشعور وبراساس طرح ونظم وحساب مى یابند، این بینش را ((جهان بینى الهى )) مى نامند.
امّا بعضى گمان مى کنند که جهان هستى نه طرح قبلى دارد، نه طرّاح با شعور و نه هدف و حساب . این دید و طرز فکر را ((جهان بینى مادّى )) مى گویند.
تفاوت این دو جهان بینى کاملاً آشکار، و اختلاف نتیجه این دو بینش ، قابل شک و تردید نیست . زیرا اگر عقیده داشتیم که این هستى خانه اى است که نه صاحبى دارد و نه حساب و کتابى ؛ چرا داخل چنین خانه اى هر کارى که دلمان خواست و باب میلمان بود انجام ندهیم ؟
امّا اگر این خانه بزرگ ((جهان هستى ))، حساب و هدفى دارد و صاحبش براى هر چیز اندازه اى مقدّر فرموده است : (قد جعل اللّه لکلّ شى ء قدرا)⁽⁵⁰⁾ و هیچ برگى از درخت نمى افتد، مگر با حساب و کتاب (و ما تَسقُط من وَرقةٍ الاّ یَعلمها)⁽⁵¹⁾ پس من هم که جزیى از این جهان هستم ، باید خود را با خواست و رضاى صاحب خانه ((خدا)) تطبیق دهم .
اگر هستى ، بى طرح و بى هدف و بى حساب است ، براى من هم دلیلى بر پذیرفتن نظم و تحمّل قید و بندها وجود ندارد.
انسانى که فرموده خداى خود را باور دارد که مى فرماید: (ما کنّا عن الخلق غافلین )⁽⁵²⁾ ما از آفریده هاى خود غافل نیستیم . و عقیده دارد: (انّ ربّک لبالمرصاد)⁽⁵³⁾ پروردگار تو در کمینگاه است . چنین انسانى ، هرگز رفتار وکردار او با انسانى که چنین اعتقادى ندارد یکسان نیست .
تنها در جهان بینى الهى است که مى توانیم انسانى مسئول و متعهّد باشیم ، زیرا زمانى مسئولیم که زیر نظر باشیم ، و در مورد هستى مورد سؤ ال قرار گیریم .
به علاوه وقتى گفته مى شود: انسان مسئول است ، هر مسئولى سائلى مى خواهد، سائل ما کیست ؟ وقتى من معتقدم که کلّ هستى بى صاحب است ، پس در برابر چه کسى مسئولم ؟ اگر گفته شود: در برابر خلق . مى گوییم خلق کیستند؟ خلق هم موجوداتى مانند من هستند؟ که در مقابل کسى مسئولیّتى ندارند.
آرى از دیدگاه یک انسان مادّى ، تمام هستى بدون طرح قبلى است و به مرور زمان به این صورت در آمده وهمه انسان ها روبه نیستى مى روند وبا مردن نابود مى شوند. هدف دنیا رفاه وخوشى وسپس نابودى است . با این طرز تفکّر مى توان گفت : چرا باشم و خودکشى نکنم ؟ من که پس از سال ها رنج ، نابود مى شوم ، چرا زودتر خود را خلاص ‍ نکنم ؟
امّا جهان بینى الهى به انسان آرامش مى بخشد، (الا بذکر اللّه تطمئنّ القلوب )⁽⁵⁴⁾ زیرا خداوند را بخشنده و مهربان و توبه پذیر مى داند. خدایى که به نیکوکاران پاداش فراوانى مى دهد و بسیار زود از بندگانش راضى مى شود، ((یا سریع الرّضا)).

به نام خدا

ضرورت شناخت دین
شناخت و معرفت دین واجب است ، قرآن مى فرماید: چرا برخى از مردم به قصد شناخت دین و تفقّه در آن از وطن خود کوچ نمى کنند؟
تفقّه ، یعنى شناخت عمیق دین که بر عده اى واجب است در این راه تلاش کنند تا فقیه گردند و بر سایرین نیز لازم است در مسایل و احکام دینى از این فقیهان تقلید و پیروى کنند.
البتّه این ، بدان معنا نیست که لازم نباشد مردم عادى به دنبال معرفت و شناخت دین حرکت نمایند، بلکه وظیفه همه ماست که در حدّ توان ، دین را آن گونه که هست بشناسیم .
گفتنى است که تفقّه در دین و شناخت عمیق آن ، فقط نسبت به احکام دین - از قبیل نماز، روزه ، خمس و ... - نیست ، بلکه شناخت نسبت به اصول دین و اعتقادات دینى و همچنین تاریخ اسلام نیز لازم است ، زیرا قرآن که بیش از شش هزار آیه دارد، فقط حدود پانصد آیه آن مربوط به احکام است .

به نام خدا

نشانه هاى بهترین دین
بهترین دین و مکتب ، باید داراى مشخّصات زیر باشد:
1- عقلى و مستدل باشد.
البته لازم است که بگوییم : اصول عقایدِ دین نباید با عقل در تضادّ باشد، امّا لازم نیست همه مردم در همه زمان ها و مکان ها، دستورها و برنامه هاى دین را طبق عقل خویش درک کنند؛ زیرا در زمانى که بسیارى از برنامه ها و دستورهاى دین ، صادر مى شود؛ ممکن است افرادى راز و رمز آن را نفهمند و با عقل خویش به فلسفه آن پى نبرند. بنابراین یک برنامه دینى نمى تواند ضدّ عقل باشد امّا ممکن است فوق عقل باشد.
به هر صورت دین خوب ، دینى است که اصول عقاید وبرنامه هایش استدلالى باشد نه ضدّ عقل ؛ براى همین است که مى گویند: در اصول دین و اصول عقاید، تقلید جایز نیست ، زیرا عقیده از عَقْد است وعقد یعنى گره خوردن وبسته شدن و چون بنا بر این است که روح و دل انسان با عقیده و مطلبى گره بخورد، صرفاً با حرف این و آن گره نمى خورد بلکه باید این علقه و پیوند بر مبناى عقل و استدلال ایجاد گردد.
2- با فطرت و طبیعت انسان سازگار باشد.
پیروان یک دین باید برنامه هاى دینى خود را با فطرت و طبیعت خود سازگار ببینند، مثلا انسان طبیعتاً به همسر نیاز دارد، بدیهى است دین خوب آن است که در برنامه ها و دستوراتش ، ازدواج امر مقدّسى باشد.
3- تحریف نشده باشد.
متاءسّفانه یکى از گرفتارى هایى که براى ادیان پیشین روى داد، تحریف آنها بود. قرآن از این عمل زشت پرده برداشته ، مى فرماید: (یُحرِّفونَ الکَلم عن مَواضِعه )⁽³⁶⁾ بدیهى است دست بردن در قوانین وبرنامه هاى یک دین ، آن را وسیله و بازیچه اغراض شخصى نموده ، بى خاصیّت مى کند.
خوشبختانه دشمنان آگاه و دوستان نادان هرگز نتوانستند هیچ گونه تحریفى در دین اسلام به وجود آورند، زیرا خداوند، خود حفاظت ونگهبانى از قرآن را به عهده گرفته است و در این باره مى فرماید: (انّا نحن نزّلنَا الذّکر و انّا له لَحافِظون )⁽³⁷⁾ در آیه دیگر مى فرماید: (لایاءتیه الباطل مِن بین یَدیه )⁽³⁸⁾ از هیچ سمت و سویى باطل به قرآن راه نمى یابد.
4- امید آفرین و روحیه بخش باشد.
از نشانه هاى بهترین دین و مکتب آن است که به انسان امید و عشق بدهد. اگر شاگردى بداند که زحمات او در مدرسه هدر نمى رود و حتّى یک صدم نمره اش مورد نظر است و عذرهاى موجه او پذیرفته مى شود، با عشق خاصّى به تحصیل ادامه مى دهد. در جهان بینى الهى ، انسان عقیده دارد که در هر لحظه زیر نظر خداست و ذرّه اى از اعمال خیر او غفلت نمى شود و خریدار کار نیکش خداست وبهاى جان و مالش ‍ بهشت است و بر این باور است که امدادهاى غیبى مى تواند در سخت ترین شرایط به کمک او بیاید.
5 - آینده نگر باشد.
دین باید دورنگر و در فکر آینده مردم باشد، آینده را براى پیروان خود توضیح دهد و راه هاى سعادت و پیشرفت را با آنها در میان بگذارد. البتّه برخى از مکتب ها به جاى اینکه آخربین باشند آخوربین هستند.
6- جامع باشد.
دین باید هم به مسایل نظرى بپردازد و هم به مسایل عملى . هم به این جهان بیاندیشد و هم آن جهان را فراموش نکند. آنچه که مورد نیاز یک انسان و یا جامعه است در آن یافت شود. این جامعیّت به زیبایى در قرآن مشاهده مى شود، زیرا مسایل مادّى ومعنوى ، دنیوى واخروى در کنار یکدیگر ذکر شده اند.
قرآن ، در حالى که از مسایل زناشویى سخن مى گوید: (نساءکم حرثٌ لکم فاتوا حرثکم اءنّى شئتم ) بلافاصله مى گوید: (و قدّموا لانفسکم )⁽³⁹⁾ براى آخرت خود توشه اى را پیش فرستید. یعنى ضمن اینکه در اندیشه تاءمین نیازهاى مادّى خود هستید، در اندیشه تربیت اولاد صالح نیز باشید تا ذخیره اى براى آخرت شما باشد.
دین برتر، دینى است که هم براى فکر و اندیشه پیروان خود برنامه داشته باشد و هم براى دست و زبان و پاى آنها. هم در اندیشه جسم مردم باشد و هم در اندیشه روانشان . دین جامع ، دینى است که هم به فکر اقتصاد مردم باشد، هم به فکر تفریح و تاءمین لذّت هاى مشروع آنان .
دین خوب مى گوید: اگر مى خواهى ورزش کنى ، با این شعار ورزش کن . ((امروز لذّت ، فردا خدمت .)) این معیار ورزش در اسلام است که باید در امورى مثل شنا، قایقرانى ، تیراندازى ، موتورسوارى ، اتومبیل رانى ، آموزش هاى نظامى و... به آن توجّه داشت .
آرى ، انجام این گونه ورزش ها امروز لذّت دارد و با کسب این مهارت ها مى توان فردابه جامعه خدمت کرد.⁽⁴⁰⁾ برخى ورزش ها شاید امروز مفید باشد، امّا براى فردا چه سودى دارد؟! چه خدمتى براى جامعه در آن به چشم مى خورد؟! بگذریم از برخى از ورزش ها که نه امروز دارد و نه فردا! دین برتر براى مسابقات جایزه قرار مى دهد، آنهم نه جایزه مصرفى مانند گلدان ، جام ومدال . پیامبر صلى الله علیه و آله وقتى مسابقه اى برگزار مى نمود به برنده آن شتر و یا درخت خرما جایزه مى داد، یعنى جایزه اى تولیدى .
7- بن بست نداشته باشد.
در اسلام ، راه بازگشت به روى هیچ کس بسته نیست و در بسیارى از آیات قرآن پس ‍ از بیان وضعیّت گناهکاران از توبه سخن به میان آمده است . زیرا یکى از گناهان کبیره ، یاءس از رحمت خداست . هیچ کس ، در هیچ شرایطى نباید از رحمت خدا ماءیوس شود و خود را در بن بست ببیند.
راستى چرا ما زود ماءیوس مى شویم و همه درها را به روى خود بسته مى بینیم . اگر در کنکور قبول نشدیم ناامیدى سراسر وجود ما را فرا مى گیرد! مگر تمام سعادت ها، در رفتن به دانشگاه است ؟ مگر تمام سعادت یک فرد، پیروزى در انتخابات و یا موفّقیّت در تجارت است ؟
دین خوب ، دینى است که بن بست ندارد و مقصّران را در بازگشت از گناه و اشتباه راهنمایى و یارى مى کند.
8 - عمل به آن آسان باشد.
در دین کامل و برتر حَرَجى نیست ، یعنى پیروان یک مکتب آسمانى در انجام وظایف و اعمال خود دچار سختى و دردسر نمى شوند. مثلا: جهاد بر فرد نابینا و یا بیمار واجب نیست و نمازگزار اگر آبى براى وضو پیدا نکرد، تیمّم مى کند. پرداخت کننده زکات ، اگر گندم زارش دیمى است ، زکات بیشترى مى پردازد و اگر آبیارى مى کند، چون زحمت بیشترى متحمّل مى شود، زکاتِ کمترى مى پردازد. مالک گوسفند اگر گوسفندانش در بیابان ها مى چرند، باید زکات بیشترى بپردازد و اگر آنها را علوفه مى دهد چون هزینه علوفه را مى پردازد، زکات کمترى پرداخت مى کند.
در دین خوب جایى براى وسواسى نیست ، زیرا با یک لیوان آب مى شود، وضو گرفت و با ده سیر آب غسل کرد.
در دین قواعد و اصولى وجود دارد که زندگى را بر ما آسان مى کند:
اصل بر این است که همه چیز پاک است ، مگر خلاف آن ثابت شود.
اصل بر این است که اموالى که در دست مسلمانان است از خودشان بوده و حلال است .
اصل بر این است که همه چیز حلال است ، مگر آنکه خلاف آن ثابت شود.
پس دین خوب دینى است که دستوراتش آسان و عمل به آن نیز آسان باشد.

به نام خدا

تحلیل هاى غلط از دین
کسانى که اعتقادى به دین ندارند - مانند مادّى گراها - ناگزیرند تحلیلى و توجیهى براى دین و علّت پیدایش آن ارائه نمایند. برخى تحلیل ها و توجیه هاى آنان جنبه روانى و برخى جنبه اقتصادى دارند. که همه آنها از واقعیّت دورند. البتّه اکنون بطلان بسیارى از آنها آشکار شده و جوابشان نیز داده شده است .⁽³²⁾
مادّى گراها، درباره ریشه هاى پیدایش مذهب در میان جوامع بشرى ، ضمن ردّ عقل وفطرت ، امورى چون فقر، جهل و ترس را به عنوان عوامل گرایش به دین و خدا ذکر کرده اند.
فقر
مادّى گراها مى گویند: یکى از عوامل گرایش مردم به دین و خدا فقر است و در توضیح آن مى گویند: سرمایه داران چون مى خواستند حقّ فقرا و کارگران را غصب کنند، کانالى به نام دین ساختند تا از طریق آن فقرا را استثمار کنند، آنها به محرومان جامعه ، به وسیله عوامل ارتجاع چنین القا مى کنند که دنیا ارزشى ندارد، صبر و تحمّل داشته باشید، زیرا خداوند صبر و صابران را دوست دارد، با فقر و بیچارگى بسازید و هرگز دست به شورش و انقلاب نزنید، آنچه مهم است آخرت است . بنابر این سرمایه داران از واژه هایى که طبقه محروم را بى تحرّک مى سازد سوء استفاده نموده و بدین وسیله آنها را به سکوت و سکون وا مى دارند!
بطلان این تحلیلِ غلط و دور از منطق ، به چند دلیل کاملاً روشن است .
اوّلاً: صبر به معناى تسلیم شدن و تو سرى خوردن نیست . در جایى که دین مى فرماید: (فمن اعتدى علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدى علیکم )⁽³³⁾ هر کس به شما ظلم و تجاوز کرد، همانند آن بر او تعدّى کنید. چگونه مى توان چنین برداشت ناصحیح را به دین نسبت داد؟
هرگز توجّه به آخرت ، به معناى دست کشیدن از دنیا و بى اعتنایى نسبت به آن و ضایع شدن حقوق فرد توسّط دیگران نیست . در قرآن کریم به تعداد کلمه آخرت ، کلمه دنیا تکرار شده است .
اسلام ، براى تمام واژه هایى که مورد سوء استفاده قرار گرفته و تحریف شده ، معنایى صحیح و محرّک دارد، معناى انتظار، سکوت نیست ، چنانکه انتظار خورشید به معناى آن نیست که شب در تاریکى بمانیم و چراغى روشن نکنیم و معناى انتظارِ تابستان ، این نیست که در زمستان وسیله گرم کننده نداشته باشیم .
آرى ، انتظار ظهور امام زمان علیه السلام براى اصلاح ، به معناى سکوت و زیر بارِ ظلم رفتن نیست .
معناى صبر، تحمّل ظلم نیست . بلکه صبر، یعنى استقامت در برابر ظالم و پایدارى در گرفتن حقّ. اسلام مى گوید: هر که در راه گرفتن مال خود از دشمن و یا حفظ آن از دستبرد کشته شود، شهید است . یعنى براى گرفتن حقّ باید تا مرز شهادت استقامت نمود.
معناى تعبیر ((دنیا ارزش ندارد))، این نیست که دنیا را از دست بدهیم ، بلکه منظور آن است که ارزش انسانى که جانشین خدا در زمین است ، بیش از دنیاست و نباید دنیا براى انسان هدف باشد.
اسلام علاوه بر آنکه اموال نامشروع را از سرمایه داران مى گیرد و به صاحبان آن مى دهد، به محرومان نیز خطاب کرده ، مى فرماید:
تواضع و فروتنى در برابر سرمایه دار ممنوع است و هر کس به خاطر مال در برابر کسى تواضع کند یک سوّم دینش نابود مى شود. هر کس به پولدارى به خاطر پولش ، با گرمى و احترام سلام کند، خدا در قیامت بر او غضب خواهد کرد. هرگز کسى را به خاطر داشتن مال ، امتیازى ندهید. نباید بر سر سفره اى بنشینید که در آن تنها افراد مرفّه نشسته اند. چنانکه امام رضا علیه السلام با بردگان بر سر یک سفره غذا مى خورد و حضرت سلیمان با آن همه عظمت ، با مساکین زندگى مى کرد و امام على علیه السلام روى خاک مى نشست .
ثانیاً: اگر سرمایه داران ، دین را به وجود آورده باشند، نباید انبیا، فقرا را در برابر سرمایه دارانِ زورگو بشورانند و به قیام وادارند.
ثالثاً: دین ، سرمایه دارى را محدود وبسیارى از منابع درآمد را ممنوع مى کند، رشوه ، کم فروشى ، گران فروشى ، ربا، کلاه بردارى و دزدى به شدّت در دین مردود است . بدیهى است که هیچ گاه یک سرمایه دار، طرفدار پیدایش دینى نیست که او را از ثروت اندوزى باز مى دارد و به بهانه هاى مختلف جیب او را به نفع فقرا خالى مى کند و حتّى گاهى اموال او را مصادره نماید.
توجیه دیگر مادّى گراها این است که دین ساخته خود فقراست . فقرا، دین را براى آرامش خود ساختند. آنها گفتند: اگر دنیا نداریم ، مهم نیست در عوض آخرت داریم و آخرت بهتر است . به جاى اینکه برویم دنبال کار وبازار، مى رویم دنبال مسجد و عبادت .
این تحلیل هم اشتباه ومغرضانه است . کجاى دین طرفدار تنبلى وبى تحرّکى است ؟ از امیرمؤ منان علیه السلام پرسیدند: چه چیزى بار شتر است . فرمود: صد هزار درخت خرما. تعجّب کردند، بعد متوجّه شدند که صدهزار هسته خرما بار شتر است . تفکّر امیرمؤ منان این گونه است که از هر هسته خرما باید در اندیشه تولید یک درخت خرما بود. آن حضرت چه مقدار نخلستان ایجاد نمود وقنات آب احداث کرد! پیامبران الهى یا کشاورز بودند یا دامدار ویا نجّار وخیّاط.
ترس
بعضى از مادّیون که نمى توانند به جهان بینى توحیدى و برخاسته از عقل و فطرت پى ببرند، گفته اند: ریشه ایمان به خدا ترس است ! توضیح اینکه انسان همان گونه که در کودکى پناهگاهى به نام والدین دارد، در بزرگسالى هم پناهگاهى به نام خدا براى خود ساخته است ، زیرا انسان ، هم از نظر زور و قدرت محدود است و هم حوادث و خطرها فراوانند.
انسان هاى اوّلیه که در برابر حوادث ناگوار و خطرناکى - از قبیل زلزله و رعد و برق و... - قرار مى گرفتند براى خود پناهگاه موهومى فرض مى کردند و هرگاه مى ترسیدند با پناه بردن به خداىِ خود ساخته ، به روان مضطرب خود آرامش مى بخشیدند. بنابراین ، ریشه ایمان به خدا ترس است !
در پاسخ باید گفت :
اگر ریشه ایمان به خدا، ترس باشد، باید هر که ترسوتر است ایمانش بیشتر باشد. و جاهایى که ترس زیاد است ، ایمان به خدا هم زیاد باشد.
اگر ریشه ایمان به خدا ترس است ، باید افرادى که ترسو نیستند دین نداشته باشند! و در مواردى که در انسان احساس ترس نیست ، توجّه به خدا هم نباشد، در حالى که هست .
شاید در اینجا سؤ الى به ذهن خواننده گرامى برسد که اگر منشاء ایمان به خدا و گرایش به مذهب ، ترس نیست پس چرا هنگام ترس ، انسان متوجّه خدا مى گردد، چرا هنگامى که بیمار به اتاق جرّاحى مى رود و یا راننده اى ماشینش در حال واژگونى است به یاد خدا مى افتد؟
در پاسخ مى گوییم : درست است که انسان در حال ترس ، به سوى خدا مى رود، امّا این بدان معنا نیست که ریشه ایمان به خدا و گرایش به دین ترس است . اگر انسان هنگام تشنگى به سراغ آب مى رود، به معناى آن نیست که اب ساخته ذهن بشر است ، بلکه به عکس ، به معناى آن است که آب یک واقعیّتِ موجود است که تشنگى ، ما را به سوى او مى کشاند.
عقل انسان آثار دقیق و ظریف و حساب شده اى را مى بیند و به وجود خداوند متعال پى مى برد، فکر مى کند: من که فعلا هستم ، خودم ، خودم را نیافریدم وگرنه ممکن بود خود را قوى تر و زیباتر بیافرینم و یا در خود تغییراتى دهم ، دیگران هم که مثل منند، بنابراین یک قادرى مرا ساخته است . او در این فکر و نتیجه گیرى ، دلهره و ترسى ندارد. عقل و فطرت بیدارش او را به سوى خداى متعال رهبرى مى کند.
جهل
گروهى از مخالفان دین ، که با حقّانیّت خداشناسى بر اساس رهنمود عقل و فطرت مخالفند، مى گویند: ریشه ایمان به خدا جهل است ! اینان معتقدند: براى انسان ها مسائل و حوادثى پیش مى آمده که دلیل آنها را نمى دانستند، هر کجا و در هر مساءله اى از تفسیر علمى آن عاجز مى شدند پیش خود، خدایى فرض مى کردند و مى گفتند: این کار، کار خداست .
مثلاً چون علّت خورشیدگرفتگى و ماه گرفتگى و زلزله و پیشامدهاى دیگر را نمى دانستند، خدایى را پیش خود تصوّر مى کردند تا بگویند اینها کار اوست ، از این جا بود که مساءله اى به نام خدا مطرح شد!
حقیقت این است که باید گفت : روزگار این حرف ها سپرى شده و از اوّل هم خریدارى نداشت ، زیرا:
1- اگر ریشه ایمان به خدا جهل به علل حوادث طبیعى باشد، باید هر که جهلش ‍ بیشتر است ، ایمانش بیشتر باشد!
2- اگر ریشه ایمان به خدا جهل باشد، باید کتاب هاى آسمانى مردم را به جهل تشویق کنند! در صورتى که قرآن در آیات متعدّدى به بیان فضیلت واهمیّت علم و دانش ‍ پرداخته ، مردم را به فرا گرفتن آن تشویق کرده است .
(یرفع اللّه الّذین امنوا منکم والّذین اوتوا العلم درجات )⁽³⁴⁾، (هل یستوى الّذین یعلمون و الّذین لایعلمون )⁽³⁵⁾
3- اگر ریشه ایمان به خدا جهل باشد، باید رهبران دینى ، افراد جاهلى باشند در حالى که آنان از همه داناترند.
3- اگر ریشه ایمان به خدا جهل باشد، باید هر که به علمش اضافه و از جهلش کاسته مى شود، بى ایمان تر شود! و باید همین که انسان به علل بعضى از حوادث پى برد، دست از ایمان به خدا بردارد، در صورتى که امثال گالیله ها، انیشتین ها و بوعلى ها - که خود کشف کننده بعضى علل طبیعى هستند - به خدا ایمان دارند. راستى مگر کشف یک یا چند قانون طبیعى ما را از وجود قانون گذار بى نیاز مى کند؟
بدیهى است کشف قوانین طبیعى و آگاهى و اطلاع از اسرار هستى ، در گرایش انسان به خدا و ایمان به او بسیار مؤ ثر است .

به نام خدا

چرا برخى به دین توجّهى ندارند؟
علل عدم توجّه به دین و گریز از آن را مى توان در موارد زیر جستجو نمود:
1 - عدم شناخت دین
هر چه شناخت ما از چیزى بیشتر باشد و ارزش و اهمّیت آن را بدانیم ، توجّه ما نیز به آن بیشتر خواهد شد. سرچشمه بى توجّهى برخى افراد به دین و مسایل آن ، نداشتن شناخت درست از دین است . امام رضا علیه السلام فرمودند:
اگر مردم زیبایى هاى سخنان ما را بشناسند، از ما پیروى خواهند کرد.⁽³⁰⁾
برخى نسبت به نماز کاهلى مى کنند. هنگامى که از آنها جویاى علّت مى شویم ، پاسخى مى دهند که از عدم آشنایى آنها به نماز حکایت مى کند. آنان مى گویند: خداوند چه نیازى به نماز ما دارد؟ این گروه نمى دانند که نه تنها خدا به نماز ما و حتّى به خود ما نیازى ندارد، بلکه تمام هستى از ما بى نیاز است . زمین چه نیازى به ما دارد؟! زنبور عسل و سایر حیوانات چه نیازى به ما دارند؟ اکسیژن و خورشید چه نیازى به ما دارند؟ اگر گفته اند خانه خود را روبه خورشید بسازیم ، معنایش این نیست که خورشید به ما و اتاق ما نیاز دارد، بلکه این انسان است که به خورشید و نور و گرماى او نیازمند است .
در دعا مى خوانیم : ((عصَیتُک بجَهلى )) خدایا! به خاطر جهل و نادانى ، فرمانت را عمل نکردم .⁽³¹⁾
اگر انسان ، آثار اعمال صالح را بداند و از مجازات اعمال زشت با خبر باشد، قطعاً اعمال صالح را انجام داده ، از کارهاى ناپسند دورى مى کند. اگر کسى سیگار مى کشد و نماز نمى خواند، به خاطر این است که نه بر ضررهاى سیگار واقف است و نه از اسرار و آثار نماز آگاه است .
براى جذب مردم به دین ، لازم است شناخت از دین و معارف آن در جامعه رواج یابد و رابطه بین اسلام شناسان و نسل نو بیشتر شود. باید هر دانشجو و هر جوان مسلمان ، با یک عالم اسلام شناس در ارتباط باشد تا معارف دینى را بشناسد و همواره از دین ، تحلیل و برداشت صحیح داشته باشد.
در زمان طاغوت ، یکى از استادان مارکسیست در کلاس درس گفته بود: اسلام مى گوید: هر کس دزدى کرد باید فورا دست او را قطع کرد و اگر حکومت اسلامى تشکیل شود، در هر شهرى باید سلاّخ ‌خانه اى براى قطع دست ، درست شود. امّا ((کارل مارکس )) مى گوید: هر کس دزدى کرد لابد گرسنه بوده است ، شکمش را سیر کنید، دیگر دزدى نمى کند. شکم سیر کردن هنر است ، نه قطع کردن دست !
هنگامى که یک استاد، مسایل را این گونه تحلیل و القاى شبهه مى کند، باید به او پاسخ داد: اوّلاً این حرف غلط است که هرکس دزدى مى کند بر اثر گرسنگى است . گرچه ممکن است دزدى گاهى بر اثر فقر و گرسنگى باشد، امّا در همه جا چنین نیست ، بسیارى از زندانیان ، بر اثر حرص وطمع ، دزدى وکلاه بردارى و گران فروشى مى کنند، ثانیاً: هر کس که دزدى کرد، اسلام دست او را قطع نمى کند، بلکه با بیست وشش شرط، دست دزد قطع مى شود.
خوشبختانه در آن جمع ، دانشجوى با اطلاعى مى گوید: استاد! اسلام با بیست و شش شرط دست دزد را قطع مى کند. لطفاً شما که به اسلام اشکال وارد مى کنید، فقط شش شرط آن را بیان فرمایید!
2- اضافه شدن خرافات در دین
برخى از مردم که از مذهب دورى مى کنند به خاطر خرافاتى است که از طرف دوستان نادان و دشمنان دانا به مذهب اضافه مى شود.
اگر به انسان تشنه اى یک لیوان آب دهند، ولى در آن مگسى باشد، آب را به زمین مى ریزد ونمى آشامد. چه بسیار تشنگان دین که به خاطر وجود خرافات ، از اصل مذهب صرف نظر مى کند، گاهى چیزهایى را که حلال است بر خود حرام مى کنیم و گاهى خود را پایبند آداب و رسوم دست و پاگیرى به نام دین مى نماییم . بنابراین از عمل بعضى مسلمانان که مایه فرار مردم از مذهب مى شود، نباید غافل شد.
3- برداشت و تعبیر ناصحیح از دین
گاهى از دین وتعالیم آن بد برداشت مى شود و این فهم غلط، به نام دین تبلیغ مى شود. صاحب چنین برداشتى بر این باور است که هرکس دیندار است باید این گونه فکر وعمل نماید. بدیهى است فهم نادرست و اشتباه از دین و تعالیم آن و تبلیغ این برداشت هاى ناصحیح به نام دین ، مانع از جذب دیگران مى شود. نحوه تبلیغ دین ، بسیار مهم است . تبلیغ دین هم روانشناسى مى خواهد وهم سلیقه .
4- عمل برخى از متدیّنین
گاهى رفتار برخى از متدیّنین موجب دین گریزى دیگران مى گردد. مانند عرضه غذاى تمیز، توسّط فردى کثیف براى شخصى گرسنه .

به نام خدا

کارایى دین
شاید بتوان طرح کلّى دین را براى ساختن جامعه اى پویا و رو به رشد، به کارهایى که براى ساختن یک وسیله نقلیه براى حرکت به جلو انجام مى دهیم تشبیه کرد. ما در ساختن یک ماشین چند مرحله را طىّ مى کنیم :
1- اوّل معدن آهن را کشف مى کنیم .
2- معدن کشف شده را استخراج مى کنیم .
3- مواد را ذوب مى کنیم .
4- قطعات ماشین را مى سازیم .
5 - قطعات ساخته شده را مونتاژ و به یکدیگر متّصل مى کنیم .
و در نهایت با یک راننده ماهر، اتومبیل ساخته شده را هدایت مى کنیم .
دین نیز همین پنج عمل را روى انسان انجام مى دهد:
کار اوّل
کار اوّل دین ، کشف انسان است . انسانى که خودش را فراموش کند، راهش ، رهبرش ‍ و هدفش را گم کند، تا سرحد یک حیوان تنزّل مى کند و چون هدف اصلى خود را تنها رفاه و زندگى مادّى مى داند مانند یک مرده مى شود که دیگر حقّ در او اثر نمى کند و همچون گرگ مى شود در دریدن ، روباه مى شود در حیله ، موش مى شود در دزدى ، سنگ مى شود در قساوت . این انسان گم شده باید پیدا شود، خودش را بشناسد و کشف کند.
اگر دین نباشد، ما نمى توانیم به خوبى و درستى خود را کشف کنیم و بشناسیم ، لذا کسانى که با انبیا ارتباطى ندارند، انسان را به درستى نشناخته اند، برخى از آنها مى گویند: انسان در اصل حیوان بوده است و برخى دیگر مى گویند: جوهره انسان شهوت است ومنشاء تمامى حرکات اوشهوات اوست ، برخى انسان را حیوانى اقتصادى مى دانند که منشاء تمامى حرکات او شکم اوست . اساساً آنها زندگى و سعادت و خوشبختى را به گونه دیگرى فهمیده اند و معنا کرده اند.
دین به ما مى گوید: اى بشر! تو شهوت و شکم نیستى ، امتیاز و کمال تو در اینها نیست . حتّى امتیاز تو به پرواز کردن ، بلند کردن وزنه و خانه ساختن نیست ، زیرا حیوانات در تمامى این امور از تو برتر و بالاترند.
اگر نگاهى به قرآن کنیم به راحتى درمى یابیم که اسلام چگونه انسان را معرّفى مى کند. در برخى آیات مى فرماید:
1- تو خلیفه خدا هستى . ⁽¹⁷⁾
2- هر چه در زمین و آسمان است براى توست .⁽¹⁸⁾
3- تو حامل امانت الهى هستى .⁽¹⁹⁾
4- در تو از روح خدا دمیده شده است .⁽²⁰⁾
5 - تو بهترین مخلوق خدا در آفرینشى .⁽²¹⁾
6- ما تو را گرامى داشتیم .⁽²²⁾
7- ما تو را فضیلت دادیم .⁽²³⁾
و سپس هشدار مى دهد که مبادا خود را فراموش کنى و گم کنى ، که خسارت ببینى و در تجارتت سود نکنى ، مبادا خود را ارزان بفروشى و به غیر خدا بفروشى ، و این جاست که انسان از خود مى پرسد: اگر من براى زندگى مادّى و اشباع غرائز حیوانى آفریده شده ام ، پس چرا هستم ؟ و چرا این همه نبوغ و استعداد و آرزو در من قرار داده شده است ؟
کار دوّم
کار دیگر دین ، استخراج این معدن کشف شده است . انسان باید استخراج شود از ظلم ها، جهل ها، تفرقه ها، خرافات ، شرک ها و.... چنانکه قرآن مى فرماید: (یُخرجُهم من الظلماتِ الى النّور)⁽²⁴⁾ خداوند مؤ منان را از تاریکى ها به سوى نور خارج مى سازد.
کار سوّم
دین ، انسان را در بوته حوادث ذوب مى کند، همان گونه که آهن در کوره ذوب مى شود.
دین ، عشق به بى نهایت را در انسان ایجاد وآدمى را به آن وصل مى کند، آن گاه بى نهایت کوچک را در بى نهایت بزرگ ذوب مى کند. آرى ، انسان به کمک دین وبر اثر مناجات وبا توبه وگریه ، ذوب شده وناخالصى هاى او جدا مى گردد.
کار چهارم
کار چهارم دین ، تربیت فردى انسان است . برنامه هاى خودسازى ، از راه عبادت و تقواپیشگى و شکوفا کردن صفات نیک وکمال انسانى ، یعنى ساختن یک مهره مفید وانسان واقعى ؛ همان کارى که پیامبر اسلام در دوران مکّه و در زمان خفقان انجام دادند. تمام دستوراتى که جنبه اجتماعى ندارد در این مسیر قرار مى گیرد تا انسان ها یک به یک ساخته شوند.
عبادت هاى فردى ، مقدّمه خودسازى وخودسازى مقدّمه جامعه سازى است . تربیت جامعه را باید از تربیت افراد آغاز کنیم . خداوند از پیامبرش مى خواهد ابتدا خودش را پاکیزه گرداند، (وثِیابِکَ فَطهّر)⁽²⁵⁾ در مرحله دوّم مى فرماید: به زنان و دخترانت بگو پاک باشند، (قل لا زواجک وبَناتک ...)⁽²⁶⁾ در مرحله سوّم خویشان نزدیک خود را انذار کند، (و اءنذر عشیرتک الاقربین )⁽²⁷⁾ و در مرحله چهارم ، ماءمور انذار اهل مکّه واطراف آن مى گردد. (لِتُنذرَ اُمّ القُرى و مَن حَولَها)⁽²⁸⁾ آن گاه نوبت به ارشاد وهدایت جهانیان مى رسد. (کافّةً لِلنّاس )⁽²⁹⁾
کار پنجم
کار پنجم دین ، پیوند دادن مهره هاى ساخته شده و ایجاد ارتباط و وحدت بین انسان هاى مؤ من و تربیت یافته و در نهایت ، تشکیل یک حکومت جامع الهى در تمام ابعاد است ، - همان کارى که پیامبر در مدینه انجام دادند - تشکیل یک جامعه اسلامى که معیارها و هدف هاى آن الهى باشد و از هر جهت با جامعه هاى غیر اسلامى تفاوت داشته باشد.
اساساً اسلام دین وحدت ، جماعت و اجتماع است ، شما در نماز، حتّى اگر به تنهایى نماز بخوانید، به صورت جمع با خداوند متعال سخن مى گویید: (ایّاک نَعبد و ایّاک نستعین ) تنها تو را مى پرستیم و تنها از تو کمک مى خواهیم . (اِهدنَا الصّراط المستقیم ) ما را به راه راست هدایت فرما. ((السّلام علینا و على عباد اللّه الصّالحین )) سلام بر ما و بر بندگان شایسته . اسلام با روش هاى مختلف سعى دارد مسلمانان را به تشکیل اجتماعات با شکوه تشویق کند، لذا مى فرماید: تعداد نمازگزاران ، هر چه بیشتر باشد ثواب نماز جماعت افزون مى گردد.
اگر غیبت و تهمت و... در اسلام امرى ناپسند است ، شاید به خاطر آن باشد که عامل تفرقه و تشتّت است . و اگر هدیه دادن ، صله رحم ، سلام کردن و مشورت امرى پسندیده است ، براى آن است که این گونه امور ایجاد محبّت مى کند و باعث انسجام و وحدت مى گردد.
کار ششم
آخرین کار دین آن است که جامعه متّحد وتشکّل یافته را به دست رهبرى لایق و معصوم بسپارد، تا او امّت را از خطر تسلّط افراد مفسد، مسرف ، مترف ، جاهل و ظالم حفظ نموده ومردم را از وابستگى و دنیاپرستى برهاند. به راستى ، سپردن رهبرىِ جامعه به دست شخص غیر معصوم ، ظلم به مقام انسانیّت است .
این است دورنمایى از طرح کلّىِ مکتب که اگر بخواهیم آنا را در یک سطر بیان کنیم ، مى گوییم : دین ، یک برنامه جامعى است که نوع ((بینش ))، ((کوشش )) و ((روش ))

را براى فرد و جامعه ، با معیارهاى خاصّ الهى معیّن مى کند.