آن که در قرآن و انسان تعقل کند، قرآن را سفره پر نعمت رحمت رحیمیه الهى، و وقف خاص انسان یابد، هم آن را بى پایان یابد که کتاب الله است.

«قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلى‏ شاکِلَتِهِ‏».

و هم این را که حد یقف براى او نبود، چنان سفره براى چنین کسى گسترده است.

قرآن حروف آن اسرار، کلمات آن جوامع کلم، آیات آن خزائن، سوره هاى آن مدائن حکم، مدخل آن باب رحمت «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏»، وقف خاص مخل‏وق‏ فِی أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ، واقف آن رحمن و موقوف علیه آن انسان است.

و با توجه بدین که علم و عمل انسان سازند و جزاء نفس عمل است و صورت هر انسان در آخرت‏نتیجه عمل و غایت فعل او در دنیا است، به سر گفتار قرآن و نبى و وصى رسد که:

«یس وَ الْقُرْآنِ الْحَکِیمِ‏، انا مدینة الحکمة و هى الجنة و انت یا على با بها، ان درجات الجنة على عدد آیات القرآن فاذا کان یوم القیامة یقال لقارى ء القرآن اقراء وارق».

قرآن حکیم است و آیات او حکمت است و حکمت بهشت است و درجات بهشت به عدد آیات قرآنند و جانى که حکمت اندوخته است شهر بهشت است و ولایت در این شهر.

آرى ولایت در بهشت است، ولایت زبان قرآن است، ولایت معیار و مکیال انسان سنج است، و میزان تقویم و تقدیر ارزش انسانها است.

پس هر کس صحیفه وجود خود را مطالعه کند که تا چه پایه قرآن است یعنى مدینه حکمت و شهر بهشت است.

رساله «: قرآن و انسان» ما را در این نکته علیا، رتبه والاست.

آن که در احوال والدین نسبت به اولاد تأمل کند مى بیند آنچه که از پدر و مادر در حق فرزند است رحمت است، و پیش آمدن خشم بر وى بر اثر گستاخى‏فرزند و نافرمانى اوست.

از اینجا به معنى «یا من سبقت رحمته غضبه» پى برد، و خود را مظهر این اسم شریف بیند، و به اصیل بودن جنت و طارى بودن جهنم آگاه شود.

خطبه امیر المؤمنین علیه السّلام در نهى از هواپرستى و آرزوى دراز

سلیم بن قیس هلالى مى‏گوید: امیر المؤمنین علیه السّلام خطبه خواند و خدا را سپاس و ستایش نمود، و سپس بر پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم درود فرستاد و فرمود: همانا از دو خصلت بر شما هراسانم؛ پیروى از هواى نفس و آرزوى طولانى. اما پیروى از هواى نفس از حق باز مى‏دارد، و اما آرزوى دراز آخرت را در طاق نسیان مى‏نهد. همانا دنیا، پشت کنان، کوچ کرده و مى‏رود و آخرت، کوچ کرده و به سوى ما مى‏آید، و هر کدام را فرزندانى است، پس شما از فرزندان آخرت باشید و از فرزندان دنیا نباشید، چه، امروز کار هست و محاسبه نیست و فردا محاسبه هست و کار نیست، و همان فتنه‏ها و آشوب‏ها از هواپرستى آغاز مى‏شود و از احکام بدعت و خود پرداخته، شروع مى‏گردد. در این احکام خود پرداخته با خدا مخالفت مى‏شود و مردانى در عهده دار شدن آنها، به جاى مردانى دیگر مى‏نشینند.

اگر حق خالص در میان بود، اختلاف به چشم نمى‏خورد، و اگر باطل محض در میان بود، بر هیچ خردمندى پوشیده نمى‏ماند، لیکن مشتى از حق و مشتى از باطل برگرفته شده و با هم آمیخته گردیده، و اینجاست که شیطان به اطرافیان خود چیره مى‏گردد، و کسانى رهایى مى‏یابند که از طرف خداوند عاقبت نیکى براى آنها رقم خورده باشد.

همانا من از رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم شنیدم که مى‏فرمود: چگونه خواهید بود زمانى که‏

فتنه‏اى شما را در برگیرد که در آن کودکان بیش از آن به نظر مى‏رسند که هستند [سن و سالشان بیشتر به نظر مى‏رسد]، و جوانان به پیرى مى‏رسند. مردم به کژراهه مى‏روند و آن را چونان سنّت خویش مى‏گزینند، و هر گاه بخشى از آن به روش درست تبدیل گردد، گفته مى‏شود سنّت دگرگون شده است، و این در نظر مردم کارى زشت آید و در پى آن، بلایا شدّت یابند و نسل به اسارت برده شود. سپس فتنه و آشوب آنان را بکوبد، چنان که آتش هیزم را مى‏کوبد و آسیاب طعمه خود را. آنها دین مى‏آموزند اما نه براى خدا، و دانش مى‏جویند امّا نه براى عمل؛ و به وسیله کار آخرت، دنیا را مى‏طلبند.

سپس روى به حاضران کرد در حالى که پیرامون ایشان گروهى بود از اهل بیت و خواص و شیعیانش و فرمود: والیان پیش از من عمدا با پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم به مخالفت برخاستند و پیمان او را شکستند و روش او را دگرگون ساختند، و اگر من بخواهم مردم را به ترک این کردارهاى مخالف پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم وادار کنم و آنان را بسوى حق بازگردانم و به همان روش که در زمان پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم بود تغییرشان دهم، همه لشکریانم از پیرامونم بپراکنند، تا آنکه من مى‏مانم با گروه اندکى از شیعیانم که فضل مرا شناخته‏اند و از روى قرآن و سنّت رسول اللَّه صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم مرا واجب الطاعه مى‏دانند.

شما بگویید که اگر من در باره مقام ابراهیم فرمانى صادر کنم که آن را به همان جایى برگردانم که پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم در آنجایش نهاد، و فدک را به وارثان فاطمه پس دهم، و صاع پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم را به میزانى برگردانم که در دوران آن حضرت بود، و زمین‏هایى که پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم به مردمى واگذارد که حکم ایشان در باره آنها اجرا نشده است و من آن را اجرا کنم، و خانه جعفر را که از او ستاندند و جزء مسجد کردند به وارثان او برگردانم و آن را از مسجد خراب کنم، و احکام و قوانین خلاف حق را، که طبق آنها حکم شده به حق برگردانم و آن احکام خلاف را لغو کنم، و زنانى را از زیر دست مردانى که بناحق خود را شوهر آنان مى‏دانند بر بگیرم و آنها را به شوهرهاى شرعى‏شان بازگردانم و با آنها بنا به حکم خدا در باره فروج و مقرّرات مقابله کنم، و زن و بچّه بنى تغلب را به اسارت گیرم، و آنچه را از زمین‏هاى خیبر تقسیم شده برگردانم، و دفتر هدایا و حقوق و مستمرى را ازمیان ببرم، و درآمد اسلامى را مانند پیامبر اکرم صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم میان مسلمانان، برابر و برادروار تقسیم کنم، و بیت المال را دست گردان توانگران نسازم، و خراج و مالیات از روى مساحت زمین را لغو کنم، و امر نکاح را بر پایه برابرى و برادرى مسلمانان استوار کنم، و خمس پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم را چنان که خداوند سبحان فرو فرستاده و مقرّر داشته اجرا کنم، و مسجد رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم را به همان وضعى برگردانم که بود و هر درى را از آن گشودند ببندم و هر درى را که بستند باز کنم، و مسح وضو را از روى کفش ممنوع کنم، و براى نوشیدن شراب حد اجرا کنم، و فرمان دهم که متعه حج و متعه زنان حلالند، و فرمان مى‏دادم بر جنازه‏ها پنج بار اللَّه اکبر بگویند، و مردم را وادارم تا بسم اللَّه الرحمن الرحیم را در حمد و سوره نماز بلند بخوانند، و هر کس را به همراه رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم در مسجدش درآوردند بیرون بیندازم و آن کسى را که از مسجد رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم بیرون انداخته‏اند وارد آن سازم، و مردم را به حکم قرآن و اجراء طلاق، طبق قانون قرآن و موافق سنّت اسلام وادارم، و زکات را از همه گونه‏هایش، طبق مقررات دریافت مى‏کنم، و وضو و غسل و نماز را به هنگام و بنا به شریعت و در محل خودش برگردانم، و اهل نجران را به مکان خود بازگردانم، و اسیران فارس و ملّت‏هاى دیگر را به مقررات کتاب خدا و سنّت رسولش برگردانم، در این صورت همه از گرد من پراکنده مى‏شدند.

بخدا سوگند که من به مردم فرمان دادم در ماه رمضان همان نماز فریضه را به جماعت بخوانند، و به آنها اعلان داشتم که جماعت در نماز نافله، بدعت است و دستور خدا نیست ولى فریاد گروهى از سربازانم که همراه من با دشمن مى‏جنگیدند بلند شد. آنها فریاد مى‏زدند که: اى مسلمانان سنّت عمر دگرگون شد، على ما را از نماز نافله ماه رمضان باز مى‏دارد. و من ترسیدم که مبادا در بخشى از سپاهم جنجالى بپا شود.

من از دست این امّت، از نظر تفرقه اندازى و پیروى آنها، از پیشوایان گمراهى و از دعوتگران بسوى دوزخ چه‏ها که نکشیدم! من از این خمس، بهره ذى القربى را که خداوند فرموده است: إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى‏ عَبْدِنا یَوْمَ الْفُرْقانِ یَوْمَ الْتَقَى‏الْجَمْعانِ‏    .عطا مى‏کنم. بخدا سوگند مقصود از ذى القربى ما هستیم که خداوند ما را با خود و رسول خود قرین ساخته است و فرموده از آن خداست و از آن رسول خدا و از آن ذى القربى و یتیمان و مساکین و ابن سبیل تا اینکه دست گردان توانگران شما نگردد، و آنچه را رسول به شما داد بگیرید و آنچه که شما را از آن باز داشت وانهید و از خدا بپرهیزید، زیرا خدا سخت کیفر است براى کسانى که به ایشان ستم کنند [خاندان محمد صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم‏]. این مهرى است که خدا به ما داده و ما را با آن بى‏نیاز ساخته است، و در باره آن به پیغمبرش سفارش کرده و از زکات و صدقه به ما بهره‏اى نداده. خداوند رسول خویش و ما اهل بیت را گرامى داشته از اینکه چرک مال مردم را به ما بخوراند. پس این مردم خدا را تکذیب کردند و رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم را هم تکذیب نمودند و کتاب خدا را که به حق ما گویاست، انکار کردند و از مقرّرى که خدا براى ما مقرّر کرده است، از ما دریغ ورزیدند. خاندان هیچ پیغمبرى از امّت خود آن ندید که ما پس از پیامبر دیدیم، و خداوند علیه کسى که به ما ستم روا داشته یاور ماست و از او کمک مى‏خواهیم، و لا حول و لا قوة إلّا باللَّه العلى العظیم.[1]

رسول اکرم(ص):هیچ کارخوبی رادست کم نگیراگرچه(کاری مانند)گشاده روبرخوردکردن بابرادرت باشد.

رسول اکرم(ص):اوج عقل بعدازدینداری،دوستی بامردم وخوبی کردن به هرآدم نیک وبداست.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند:سلام هفتاد حسنه دارد،69تای آن برای سلام کننده است و یکی برای جواب دهنده.