بسم رب الشهداءوالصدیقین

خوش‌حالی از ولادت دختر 

آداب و رسوم غلط جاهلیت، هنوز در بین مسلمانان صدر اسلام محو نشده بود و عده‌ای با این‌که مسلمان شده بودند، اما هنوز رسوبات افکار و عادات جاهلی در مغزشان باقی مانده بود. آنان با شنیدن تولد دختری چهره‌ عبوس می‌کردند و از این‌که پیامبر(ص) دختری را بر زانو می‌نشاند و با او به مهربانی رفتار می‌کردند سخت عصبانی می‌شدند.

قرآن کریم پرده از افکار و عقاید جاهلیت برداشته است با این‌که در جاهلیت دخترها را زنده به‌گور می‌کردند و حاضر بودند هر گونه ننگی را بپذیرند اما ننگ دختر داشتن فاجعه‌ای تلقی می‌شد که هیچ کس یارای پذیرش آن نبود. وقتی به یکی از آنان خبر داده می‌شد که صاحب دختری شده است چهره در هم می‌کشید و از فرط خشم، صورتش سیاه می‌گشت. این آثار و فرهنگ جاهلی هنوز در افکار و اذهان مردم حضور داشت، پیامبر(ص) برای از بین بردن این تعصبات و رسم‌های جاهلی سخت در برابر آن‌ها می‌ایستاد و برای زدودن آن‌ها مبارزه می‌کرد.

مستحب است انسان در صورتی که از دختر داشتن محروم است دست نیاز به جانب حق بردارد، و برای دختردار شدن با حال اخلاص به درگاه حق دعا کند و بنالد[1].

«قال الصادق(ع): «اَلْبَناتُ حَسَناتٌ والْبَنُون نِعْمَةٌ، وَالْحَسَنَاتُ یُثابُ عَلَیْهَا و النِّعْمَةُ یُسَالُ عَنْهَا»[2]: امام صادق(ع) فرمود: «دختران حسناتند، پسران نعمت حقند. بر حسنات بهره می‌دهند و از نعمت حسابرسی می‌نند».

خداوند شب معراج به رسول فرمود: «قُلْ لِأباء البَنَاتِ: لا تُضییقَنَّ صُدُرَکُمْ عَلی? بَناتِکُمْ کَما خَلَقَتَهُنَّ أَرْزُقُهُنَّ»[3]: «به دخترداران بگو، بر دختر داشتن بی‌حوصلگی نکنید، همان‌گونه که آن‌ها را آفریدم، روزی هم می‌دهم». امام صادق(ع) فرمود: «کسی که مرگ دخترش را بخواهد، قیامت بر خدا وارد می‌شود در حالی‌که او را جزء عاصیان به‌حساب می‌آورند»[4].

قالَ رَسُولُ الله(ص): «إِنَّ تَبارَکَ و تَعَالی? عَلَی الْاَنَاثِ أَرَقُّ مِنْهُ عَلَی الذُکُور، وَ مَا مِنْ رَجُلٍ فَرْحَةٌ عَلَی إِمْرَأَةٍ بَیْنَهُ و بَیْنَها حُرْمَةٌ اَللهُ یَوْمَ الْقِیامَة»[5]: رسول خدا فرمود: «خداوند تبارک و تعالی به دختر، با رقّت بیش‌تری از پسر توجه م‌کند. کسی که باعث خوش‌حالی دخترش شود، خداوند در روز قامت او را خوش‌حال می‌کند».

خداوند به زنان بیش‌تر از مردان رقت نشان می‌دهد و اگر زنی را که بر او محرم است مانند «دختر، عمه، خاله، زن» شاد کند خداوند در روز قیامت او را خوش‌حال می‌کند. پیامبر(ص) فرمود: ‌«بهترین شما مردان، کسی است که برای زنان و دختران بهترین باشد»، آن حضرت به دخترش فاطمه(س) احترام می‌گذاشت که مردم تعجب می‌کردند و او با تمامی مقامی که داشت دست دخترش را می‌بوسید، هنگام مراجعت از سفر نخست به دیدار دخترش می‌شتافت و هنگامی که می‌خواست به سفر برود، آخرین خانه‌ای که خداحافظی می‌کرد، خانه‌ی فاطمه(س) بود»[6].

قالَ رَسُولُ الله(ص): «خَیْرُ اَوْلادِکُمْ البنات»[7] رسول خدا(ص) فرمود:‌ «بهترین فرزندان شما دختران هستند».

بسم رب الشهداءوالصدیقین

هویت زن 

اسلام می‌گوید زن مانند مرد، انسان است. و در انسانی ـ چه مرد و چه زن ـ فردی است که در ماده و عنصر پیدایش او دو نفر، نر و ماده شرکت و دخالت داشته‌اند، و هیچ‌یک از این دو بر دیگری برتری ندارد مگر به تقوا. خداوند متعال، هر انسانی را گرفته شده و تألیف یافته از دو انسان نر و ماده می‌داند، که به‌طور متساوی ماده‌ی وجود او هستند و انسان چه مرد و چه زن پدید آمده از مجموع ماده‌ای است که از آن دو گرفته شده است.

خداوند هر فرد انسان ـ چه دختر و چه پسر ـ را مخلوق شکل گرفته از زن و مرد معرفی کرد. در نتیجه، تمامی افراد بشر مانند یک‌دیگر هستند. پس وقتی عمل هر یک از زن و مرد ـ چه خوب و چه بد ـ به‌حساب خود او نوشته می‌شود، هیچ مزیتی برای کسی جز با تقوا نیست؛ و از مراحل تقوا، اخلاق فاضله، مانند ایمان با درجات مختلفش و عمل سودمند و عقل استوار و پخته و اخلاق خوب و شکیبایی و بردباری است، پس زنی که درجه‌ای از درجات بالای ایمان را دارد، و یا سرشار از علم است، و یا عقلی استوار و پخته دارد، و یا سهم بیش‌تری از فضائل اخلاقی را دارا می‌باشد، ذاتاً گرامی‌تر و از حیث درجه، برتر از مردی است که هم‌طراز او نیست[1].

علاوه بر این، آیاتی است که کوچک شدن امر دختران را نکوهش کرده است:‌ »وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالأُنثَى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ کَظِیمٌ ? یَتَوَارَى مِنَ الْقَوْمِ مِن سُوءِ مَا بُشِّرَ بِهِ أَیُمْسِکُهُ عَلَى هُونٍ أَمْ یَدُسُّهُ فِی التُّرَابِ أَلاَ سَاء مَا یَحْکُمُونَ»[2]: «هر گاه یکی از آنان را به دختر مژده آورند، چهره‌اش سیاه می‌گردد، در حالی‌که خشم و اندوه خود را فرو می‌خورند از بدی آن‌چه به او بشارت داده شده، از قبیله‌ی خود روی می‌پوشاند. آیا او را با خواری نگاه دارد، یا در خاک پنهانش کند؟ وه چه بد داوری می‌کنند».

این‌که می‌فرماید خود را از شرمساری از مردم پنهان می‌کنند، برای این‌که ولات دختر را برای پدر ننگ می‌دانستند و منشأ‌ عمده‌ی این طرز تفکر این بود که مردان در چنین مواقعی تصور می‌کردند که دخترشان به‌زودی بزرگ خواهد شد، و بازیچه قرار خواهد گرفت و از او بهره‌کشی می‌شود، و این خود، نوعی غلبه‌ی مرد بر زن است، ان هم در امر جنسی که به زبان آوردن آن مستهجن و زشت است. در نتیجه، ننگ زبان‌زد شدنش، به پدر و خاندان او می‌باشد.

همین طرز تفکر، عرب جاهلیت را وا داشت تا دختران بی‌گناه خود را زنده به‌گور کنند. سبب دیگر قضیه را که علت اولی این انحراف فکری بود[3]:

از بقایای خرافات پس از ظهور اسلام نیز از گذشتگان در بین مسلمانان ماند، و نسل به نسل از یک‌دیگر ارث بردند و تاکنون نتوانسته‌اند لکه‌ی ننگ این خرافات را از صفحه‌ی دل بشویند. به شهادت این‌که می‌بینی اگر زن و مردی زنا در دامن زن تا ابد می‌ماند؛ هر چند که توبه هم کرده باشد، ولی بر دامن مرد ننگی نمی‌نشیند؛ هر چند که توبه هم نکرده باشد. با این‌که اسلام ننگ و زشتی را در گناه یک‌جا جمع کرده است. این عمل نکوهیده را هم برای زن، ننگ می‌داند و هم برای مرد. هم او را مستحق حد و عقوبت می‌داند و هم این را. هم به او تازیانه می‌زند و هم به این[4].

 بسم رب الشهداءوالصدیقین

­اسلام چه تحولی درباره‌ی زن پدید آورد؟ 

این به تنهایی برای اهل تحقیق کافی است که بفهمد جامعه‌ی بشری قبل از اسلام چه طرز فکری درباره‌ی زن داشته است و دیگر نیازی نیست سیره‌‌نویسان و کتاب‌های تاریخی، فصل‌ جداگانه و یا کتابی ویژه برای ارائه‌ی آماری از عقاید امت‌ها و ملت‌ها درباره‌ی زنان بنویسند؛ برای این‌که خصلت روحی و جهات وجودی هر امت و ملتی، در زبان و آداب آن ملت و امت تجلی می‌کند.

در هیچ تاریخی و نوشته‌ای قدیمی، یزی که حکایت از احترام وتوجه به منزلت زن و دختر بکند، وجود ندارد، مگر مختصری در تورات و در وصایای عیسی بن مریم(س) ـ که باید با زنان مدارا کرد و تسهیلاتی برای آنان فراهم نمود.

اما اسلام، یعنی دین مستقیم که قرآن برای تأسیس آن نازل گردیده، در حق زن دیدگاهی را تأسیس کرد که از روزی که جنس بشر پا به عرصه‌ی دنیا گذاشت تا آن روزف چنین دیدگاهی در مورد زن وجود نداشت. اسلام در دیدگاه خود، با تمام مردم جهان درافتاد؛ وزن و دختر را آن‌طور که هست و براساس آن اساسی که آفریده شده، به جهان معرفی کرد. اساس که به دست بشر منهدم شده و آثارش نیز محو شده بود[2].

اسلام عقاید و آرایی را که مردم درباره‌ی زن داشتند و رفتاری را که عملاً با زن می‌کردند، بی‌اعتبار نمود و بر همه‌ی آن‌ها خط بطلان کشید[3].

بسم رب الشهداءوالصدیقین

دختران در میان اعراب 

عرب از همان زمانی‌های قدیم در شبه جزیره‌ی عربستان زندگی می‌کرد؛ سرزمینی که بی‌آب و علف و خشک و سوزان بود، عرب برای زن نه استقلالی در زندگی قائل بود نه حرمت و شرافتی. تنها حرمتی که قائل بود برای خانه و خاندان بود. زنان در عرب، ارث نمی‌بردند، و چند همسری آن هم بدون حدی معین جایز بود. همچنان‌که در یهود نیز چنین بود. همچنین در مسئله‌ی طلاق، زن اختیاری نداشت. دختران زنده به‌گور می‌شدند. اولین قبیله‌ای که چنین عملی را مرتکب شد، قبیله‌ی بنوتمیم بود و به‌خاطر پیشامدی بود که در آن قبیله رخ داد، عده‌ای از دخترانشان به اسارت گرفته شدند ـ که داستانشان معروف است ـ از شدت خشم تصمیم گرفتند دختران خود را زنده به‌گور کنند و به قتل برسانند. این رسم ناپسند، به‌تدریج در دیگر قبایل عرب نیز معمول گردید و عرب هر گاه دختری برایش متولد می‌شد به فال بد گرفته و داشتن چنین فرزندی را ننگ می‌دانستند. به‌طوری که قرآن می‌فرماید: «یَتَوارَی? مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ مَا بُشِّرَ بِهِ»[1]: «پراکنده می‌شدند از قومشان زمانی که بشارت می‌دادند به آن‌ها» پدر از شنیدن خبر ولادت دختر، خود را از مردم پنهان می‌کرد. برعکس هر چه بیش‌تر دارای پسر می‌شد ـ هر چند پسرخوانده ـ خوشحال می‌شد و حتی پسر زن شوهرداری را که با زنا پسر آورده بود، به خود ملحق می‌کرد[2].

البته از بعضی خانواده‌های عرب این رفتار هم سر زده که به زنان و مخصوصاً دختران خود در امر ازدواج استقلال داده، و رضایت و انتخاب خود او را ملاک می‌دانستند. این رفتار از عرب، شبیه رسمی است که در میان اشراف ایرانیان بر حسب جایگاه طبقاتی معمول بود.

به‌ هر حال، رفتاری که عرب با زنان داشت، آمیخته‌ای از رفتار اقوام متمدن و رفتار اقوام وحشی در استقلال ندادن به زنان در حقوق، و شرکت ندادن آنان در امور اجتماعی از قبیل قضاوت و زعامت و جنگ و مسأله‌ی ازدواج بود. دادن اختیار امر ازدواج به زنان، پس از محرومیت آنان از مزایای زندگی، بسته به تقدیس و پرستش رئیس خاندان نبود، بلکه از باب سلطه‌ی قوی و استخدام ضعیف بود[3].

بسم رب الشهداءوالصدیقین

دختران در ملت‌های پیشرفته‌ی قبل از اسلام 

منظور از ملت‌های متمدن و پیشرفته‌ی آن روز، ملت‌هایی هستند که با رسوم ملی و به یادگار مانده از طریق عادت، زندگی می‌کرده‌اند؛ بدون این‌که رسوم و عاداتشان مستند به تابی یا مجلس قانونی باشد؛ مانند مردم چین و هند و مصر قدیم و ایران.

این ملت‌ها نظر مشترکشان این بوده که زن، هیچ‌گونه استقلال و آزادی ندارد؛ نه در تصمیم‌گیری و نه در رفتار، بلکه در همه‌ی شئون زندگی باید تحت سرپرستی و ولایت مرد باشد. هیچ کاری را از پیش خود نمی‌تواند بکند، و در هیچ کاری از کارهای اجتماعی حق مداخله ندارد؛ نه در حکومت، نه در قضاوت و نه در هیچ امر دیگری.

تمامی وظایفی که بر عهده‌ی مرد بوده، به عهده‌ی او نیز بوده است؛ مانند داد و ستد؛ به‌علاوه اداره‌ی امور خانه و فرزند هم به‌عهده‌ی او بوده ونیز موظف بوده که از مرد در آن‌چه می‌گوید و می‌خواهد، اطاعت کند[1].

البته زن در این‌گونه اقوام، زندگی مرفه‌تری نسبت به اقوام غیر متمدن داشته است؛ مانند آن اقوام کشته نمی‌شد، گوشتش خورده نمی‌شد. به‌طور کلی از مالکیت محروم نبود. اجمالاً می‌توانست مالک باشد، ارث ببرد و یا ازدواج کند. گو این‌که ملکیت و اختیاراتش در این‌گونه موارد هم، به خاوست خود او نبود.

در این جوامع، مرد می‌توانست زنان متعدد دیگر بگیرد، بدون این‌که محدودیت داشته باشد، و می‌توانست هر یک از آنان را که دلش می‌خواست طلاق بدهد. شوهر پس از مرگ زنش، می‌توانست بدون فاصله‌ی درگذشت همسرش، زن بگیرد؛ ولی زن پس از مرگ شوهرش نمی‌توانست شوهر کند، و از معاشرت با دیگران در خارج از منزل، غالباً محروم بود[2].

برای هر یک از این ملت‌ها بر حسب شرایط مناطق و اوضاع ویژه‌ی خود، احکام و رسوم خاصی بود می‌توان وضع زنان را در میان این ملت‌ها چنین خلاصه کرد: زنان نه انسان بودند و نه حیوان؛ بلکه موجودی بین این دو به‌حساب می‌آمدند. به این معنا که زن، به‌عنوان یک انسان متوسط و ضعیف استفاده می‌کردند؛ انسانی که هیچ‌گونه حقی ندارد، مگر این‌که به انسان‌های دیگر در امور زندگی کمک کند؛ مانند کودکی که به حد وسطی است بین انسان کامل و حیوان، به سایر انسان‌ها کمک می‌کند، اما خودش مستقلاً حقی ندارد. و تحت سرپرستی و ولایت پدر یا سایر اولیای خویش است. آری، میان زن و فرزند صغیر این تفاوت بود که فرزند بعد از بلوغ از تحت سرپرستی خارج می‌شد، ولی زن تا ابد تحت سرپرستی دیگران بود.

جلیلی در آغوش پدر شهید احمدی روشن

بسم رب الشهداءوالصدیقین

دختران در ملت‌های عقب‌مانده 

زندگی زن در امت‌ها و قبائل وحشی، از قبیل ساکنان آفریقا و استرالیا و جزایر اقیانوسیه و آمریکای قدیم و غیر آن‌ها نسبت به زندگی مردان، نظیر زندگی حیوانات اهلی بود که مردان با حیوانات اهلی داشتند.

به این معنا که انسان به جته طبیعت استخدام‌گر خود، حق خودمی‌داند که مالک گاو و گوسفند و شتر و سایر حیوانات اهلی باشد، و در آن‌ها هرگونه تصرفی که می‌خواهد به عمل آورد، و آن‌ها را در هر نیازی که برایش پیش می‌آید، به‌کار ببندد. از مو و کرک و گوشت و استخوان و خون و پوست و شیر آن‌ها استفاده کند، و به همین منظور آن‌ها را نگه‌داری و حراست می‌کرد، و نر و ماده‌ی آن‌ها را به هم می‌کشانید تا از نتایج آن‌ها استفاده کند. بار خود را به پشت آن‌ها می‌گذاشت، و کار شخم زمین و خرمن‌کبی و شکار آن‌ها را به کار می‌گرفت و به طرق مختلف برای کارهای دیگر که قابل شمارش نیست حیوانات را استخدام می‌کرد[1].

این حیوانات بی‌زبان، از بهره‌های دیگر زندگی و آن‌چه که از خوردنی و نوشیدنی و ممکن و جفت‌گیری و استراحت می‌خواستند، آن مقدار برخوردار بودند که مالکان رضایت می‌دادند، و انسان هم آن مقدار به آن‌ها اختیار می‌داد که مزاحم و ناسازگار با اغراضش در مسخّر کردن آن‌ها نباشد و به زندگی او سود برساند. به همین جهت بسیار اتفاق می‌افتد که بهره‌کشی از حیوانات، مستلزم رفتاری می‌شود که از نظر آن حیوانات بسیار ظالمانه است، و اگر حیوان زبان می‌داشت و خود حاکم بر سرنوشت خودبود، از این زورگویی‌های عجیب فریادش بلند می‌شد. چه بسیار حیوااتی که بدون داشتن هیچ جرمی مظلوم واقع می‌شوند، و چه بسیار حیوان ستم‌کِشی که از ظلم صاحبش به مددجویی درمی‌آید و مددرسانی نیست که به دادش برسد. چه بسیار ستم‌کاری که بدون هیچ مانعی به ظلم خود ادامه می‌دهد چه بسیار حیواناتی که بدون داشتن هیچ‌گونه استحقاقی، زندگی لذت‌بخشی دارند، مانند اسبی که برای تخم‌گیری از او در ناز و نعمت به‌سر می‌برد، برعکس چه بسیار حیواناتی که بدون هیچ تقصیری در سخت‌ترین شرایط زندگی می‌کنند، مانند الاغ باربر و اسب آسیاب.

در میان ملت‌ها و قبیله‌ها، زندگی زنان نیز در نظر مردان چنین است. وجود زنان، تابع وجود مردان است. زنان به‌خاطر مردان خلق شده‌اند. هستی و وجود زنان و زندگیشان تابع هستی و زندگی مردان است. آنان هیچ استقلالی در زندگی ندارند و زن، مادام که شوهر نکرده، تحت سرپرستی وولایت پدر است و پس از ازدواج، تحت ولایت شوهر قرار می‌گیرد؛ آن هم ولایت بدون قید و شرط و بدون حد و مرز[2].

در میان این ملت‌های گذشته، مرد می‌توانست زن خود را به هر کس که بخواهد بفروشد یا ببخشد و یا او را مانند یک کالا قرض بدهد تا از او کام بگیرند. از او بچه‌دار شوند، و یا او را به خدمت بگیرند و یا بهره‌هایی دیگر بکشند. مرد حق داشت او را مجازات کند، کتک بزند، زندان کند حتی به قتل برساند، و یا هنگام جشن‌ها مانند چهارپایان بکشد و گوشتش را بخورد. آن‌چه که مال زن بود، مال خودش می‌دانست، حق زن را هم حق خودش می‌دانست؛ به‌ویژه زمانی که داد و ستد و معامله‌ای پیش می‌آید، خود را صاحب اختیار می‌دانست.

بر زن لازم بود که از مرد‌ ـ پدرش باشد یا شوهرش ـ در آن‌چه امر و دستور می‌دهد کورکورانه اطاعت کند؛ بخواهد یا نخواهد. باز به عهده‌ی زن بود که امور خانه و فرزندان و تمامی مایحتاج زندگی مرد را در خانه فراهم نماید. به‌ عهده‌ی او بود که حتی سخت‌ترین کارها را تحمل نماید. بارهای سنگین را به دوش بکشد. گل‌کاری و امثال آن را انجام دهد و در قسمت حرفه و صنعت، پست‌ترین حرفه را بپذیرد[3].

این رفتار عجیب، در بین بعضی از قبایل به حدی رسیده بود که وقتی یک زن حامله نوزاد خود را به‌دنیا می‌آورد، بلافاصله باید دامن به کمر بزند و به کارهای خانه بپردازد، در حالی‌که شوهرش خود را به بیماری می‌زد و در رختخواب می‌خوابید و زن به پرستاری از او می‌پرداخت[4].

این‌ها کلیاتی بود از وضعیت زن که در جامعه‌ی عقب‌مانده داشت، و بهره‌هایی که از زندگی‌اش می‌برد. البته اهل هر دوران، وحشی‌گری و خصلت‌ها و خصوصیت‌های مخصوص خود را داشت. سنت‌ها و آداب قومی با اختلافات عادات مورثیشان و اختلاف مناطق زندگی و فضایی که بر آن زندگی احاطه داشت، مختلف بود. هر کس به کتاب‌های تألیف شده در این باره مراجعه کند، از آن عادات و رسوم آگاه می‌شود[5].

بسم رب الشهداءوالصدیقین

مفهوم تربیت

معنای لغوی: 

تربیت به‌معنای پرورش دادن و پروراندن، آداب و اخلاق را به کسی یاد دادن و نیز به‌معنی «پرورش بدن به‌وسیله‌ی انواع ورزش» است. بنابراین معنای پرورش دادن گیاهان برای رسیدن به رشد مطلوب، نوعی تربیت محسوب می‌وشد. و تربیت انسان پرورش دادن جسم و روح اوست به‌گونه‌ای که به کمال شایسته‌ی خود برسد[1].

معنای اصطلاحی:

«پروراندن و رشد دادن یا فراهم کردن زمینه‌ی رشد و شکوفایی استعدادها و به فعلیت رساندن قوای نهفته‌ی یک موجود» تربیت در انسان به‌معنای فراهم آوردن زمینه‌ی رشد و پرورش استعدادهای درونی و قوای جسمانی و روانی او برای وصول به کمال مطلوب است و این کار در واقع عملی است آگاهانه با هدف رشد دادن، ساختن، دگرگون کردن و شکوفا نمودن استعدادهای مادرزادی بشر است»[2].

تربیت از دیدگاه اسلام، ایجاد زمینه‌ی رشد در جنبه‌های مختلف عقلی، فکری، اعتقادی، اخلاقی، عاطفی، روانی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ارائه‌ی راه درست اندیشیدن و نیکو زیستن به‌گونه‌ای که آدمی را از مرحله‌ی حیوانیت به مرتبه‌ی کامل انسانی برساند ـ می‌باشد[3].

اما در روان‌شناسی تربیتی غرب تنها بر پایه‌ی رفتار انسان و براساس تجربه‌ کند و کاو می‌شود و رفتار انسان را از دوره‌ی جنینی بررسی و ریشه‌ی روانی آن را با متدهای تجربی و علمی تحقیق می‌کند[4].