به نام خدا

[مجادله و مباحثه در علوم و مطالب‏]

مجادله و مباحثه در علوم و مطالب است در صورتى که به خشم و غضب رسد و اذیت همدیگر نمودن در میان آید و خلافى در حرمت آن نیست. و در اوایل معالم یا جائى دیگر رجوع کن ببین که در حق ایشان چه احادیث وارد شده. و کم کسى است از اهل علم که از این مهلکه نجات یابد و در آن مقام سکوت کند و خشم خود را فرو نشاند و دست از غلبه و ریاست بدارد، به خصوص در میان مردم، نعوذ باللّه. و از براى عوام در غیرصحبت علمى نیز پیدا شود مثل اینکه این گوید اینجا تا آنجا یک فرسخ است و آن گوید نیست. و در ترک مراء و جدال ثواب بسیار است. این همه در صدق است، از کذب چه پرسى. با آنکه چون به آن مقام رسد کم کم به دروغ کشد.

اى عزیز تا توانى به نرمى و تأنّى سخن بگو و از حال طبیعى بیرون مرو؛ همین که بیرون رفتى چاره جز سکوت نیست. خدا فرمود: وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلى‏ مُکْثٍ‏ 235 (بنى اسرائیل) و فرمود: اذْهَبا إِلى‏ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغى‏ فَقُولا لَهُ قَوْلًا لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشى‏ 236 (طه). و هر چیز را از پیغمبران و نیکان باید آموخت. قوم نوح (ع) گفتند: إِنَّا لَنَراکَ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ‏ در جواب فرمود یا قَوْمِ لَیْسَ بِی ضَلالَةٌ. 237 قوم هود گفتند: إِنَّا لَنَراکَ فِی سَفاهَةٍ وَ إِنَّا لَنَظُنُّکَ مِنَ الْکاذِبِینَ‏. در جواب فرمود: یا قَوْمِ لَیْسَ بِی سَفاهَةٌ 238 (اعراف). آذر به حضرت ابراهیم (ع) گفت: لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ لَأَرْجُمَنَّکَ‏. در جواب فرمود: سَلامٌ عَلَیْکَ سَأَسْتَغْفِرُ لَکَ رَبِّی‏ 239 (مریم). و باز به طور کلى فرمود: وَ عِبادُ الرَّحْمنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً 240 (فرقان). و چقدر فرمود: وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ‏. 241 و فرمود: ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ السَّیِّئَةَ 242 و در حم سجده فرمود: وَ لا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَ لَا السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَداوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ وَ ما یُلَقَّاها إِلَّا الَّذِینَ صَبَرُوا وَ ما یُلَقَّاها إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِیمٍ‏ 243 که هم اشاره به فائده نرمى نموده و هم اشاره به دشوارى او. و آیات باز بسیار است. اللّه اکبر از این قرآن مجید با آنکه (تبیان کلّ شى‏ء) است ببین مع ذلک هر مطلب را چقدر به بیانات مختلفه مکرر مى‏کند.