به نام خدا

 [تولّا و تبرّا]

بدان که تولّا و تبرّا لازم همدیگرند و تولّا به صفت وجودى و تحلیه و تبرّا به عدمى و تخلیه نزدیکتر است و لکن مع ذلک تولّا مقدّم بر تبرّاست.بیانش این است که ظاهر و محسوس است که هر موجودى و هر چیزى میل به همجنس خود نماید، و الجنس مع الجنس یمیل ضرب المثل شده، گذشته از انسان در حیوان و عناصر هم سرایت نموده که هر یک میل به همجنس و مرکز نمایند و از غیر و اضداد بالفطره گریزان باشند و سرّ این محبت فطرى و عداوت جبلّى آن است که چون غرض از ایجاد هر چیز تکمیل اوست و هر چیز به ابناء جنس خود کامل شود و از اغیار و اضداد ناقص و هلاک شود، لهذا این الفت و نفرت فطرى شد. پس ظاهر شد که بنى آدم فى حد ذاته به هم میل و الفت دارند و بالعرض با هم عداوت کنند و این امر عرضى نباشد مگر دنیا و محبت دنیا.

بیانش این است که عداوت در ظاهر از سه چیز خیزد: یکى از ارث گذشتگان که چون مردم با هم عداوت داشته باشند عداوت ایشان سبب عداوت اولاد و احفاد و طبقات بعد شود. دوم از جهت دنیا و این از کثرت وضوح احتیاج به بیان ندارد. سوّم از جهت دین و این نیز راجع به دنیا شود زیرا که قادر بى‏چون هر پیغمبر را آن قدر با معجزات و خوارق عادات فرستاده که هر که به انصاف نظر کند او را شک نماند و الّا حجت تمام نباشد. پس هر که کافر شد به جهت استنکاف و استکبار و حبّ ریاست و سایر امور دنیا بود. پس سر منشأ و مرجع همه عداوتها و مخالفتها و فسادها محبت دنیاى دنى شد. این است که این پیر زال مکار همیشه مبغوض خدا و اولیاست. نعوذ باللّه منها.