به نام خدا

ولادت و دوران کودکی

ولادت پیغمبر اکرم به اتفاق شیعه و سنی در ماه ربیع الاول است ، گو
اینکه اهل تسنن بیشتر روز دوازدهم را گفته‏اند و شیعه بیشتر روز هفدهم را
، به استثنای شیخ کلینی صاحب کتاب کافی که ایشان هم روز دوازدهم را روز
ولادت می‏دانند . رسول خدا در چه فصلی از سال متولد شده است ؟ در فصل‏
بهار . در السیرش الحلبیة می‏نویسد : ولد فی فصل الربیع در فصل ربیع به‏
دنیا آمد . بعضی از دانشمندان امروز حساب کرده‏اند تا ببینند روز ولادت‏
رسول اکرم با چه روزی از ایام ماههای شمسی منطبق می‏شود ، به این نتیجه‏
رسیده‏اند که دوازدهم ربیع آن سال مطابق می‏شود با بیستم آوریل ، و بیستم‏
آوریل مطابق است با سی و یکم فروردین . و قهرا هفدهم ربیع مطابق می‏شود
با پنجم اردیبهشت . پس قدر مسلم این است که رسول اکرم در فصل بهار به‏
دنیا آمده است حال یا سی و یکم فروردین یا پنجم اردیبهشت . در چه روزی‏
از ایام هفته به دنیا آمده است ؟ شیعه معتقد است که در روز جمعه به‏
دنیا آمده‏اند ، اهل تسنن بیشتر گفته‏اند در روز دوشنبه . در چه ساعتی از
شبانه روز به دنیا آمده‏اند ؟ شاید اتفاق نظر باشد که بعد از طلوع فجر به‏
دنیا آمده‏اند ، در بین الطلوعین .
تاریخچه رسول اکرم ، تاریخچه عجیبی است . پدر بزرگوارشان عبدالله بن‏

من شده است . هنوز بچه در رحمش است که این شوهر را از دست می‏دهد .
برای زنی که علاقه وافر به شوهر خود دارد ، بدیهی است که بچه برای او یک‏
یادگار بسیار بزرگ از شوهر عزیز و محبوبش است ، خصوصا اگر این بچه پسر
باشد . آمنه تمام آرزوهای خود در عبدالله را ، این کودک خردسال می‏بیند .
او هم که دیگر شوهر نمی‏کند . جناب عبدالمطلب پدر بزرگ رسول خدا ،
علاوه بر آمنه ، متکفل این کودک کوچک هم هست . قوم و خویشهای آمنه در
مدینه بودند . آمنه از عبدالمطلب اجازه می‏گیرد که سفری برای دیدار
خویشاوندانش به مدینه برود و این کودک را هم با خودش ببرد . همراه‏
کنیزی که داشت به نام ام ایمن با قافله حرکت می‏کند . می‏رود به مدینه‏
دیدار دوستان را انجام می‏دهد . ( سفری که پیغمبر اکرم در کودکی کرده ،
همین سفر است که در سن پنج سالگی ، از مکه رفته به مدینه . ) محمد ( ص‏
) با مادر و کنیز مادر بر می‏گردد . در بین راه مکه و مدینه ، در منزلی به‏
نام ابواء که الان هم هست ، مادر او مریض می‏شود ، به تدریج ناتوان‏
می‏گردد و قدرت حرکت را از دست می‏دهد . در همان جا وفات می‏کند . این‏
کودک خردسال مرگ مادر را در خلال مسافرت ، به چشم می‏بیند . مادر را در
همانجا دفن می‏کنند و همراه ام ایمن ، این کنیز بسیار بسیار با وفا - که‏
بعدها زن آزاد شده‏ای بود و تا آخر عمر خدمت رسول خدا و علی و فاطمه و
حسن و حسین را از دست نداد ، و آن روایت معروف را حضرت زینب از همین‏
ام ایمن روایت می‏کند ، و در خانه اهل بیت پیامبر پیرزن مجلله‏ای بود بر
می‏گردد به مکه . تقریبا پنجاه سال از این قضیه گذشته بود ، حدود سال سوم‏
هجرت بود که پیغمبر اکرم در یکی از سفرها آمد از همین منزل ابواء عبور کند ، پائین آمد . اصحاب دیدند پیغمبر بدون اینکه با کسی‏
حرف بزند ، به طرفی روانه شد . بعضی در خدمتش رفتند تا ببینند کجا
می‏رود . دیدند رفت و رفت ، به نقطه‏ای که رسید ، در آنجا نشست و شروع‏
کرد به خواندن دعا و حمد و قل هو الله و . . . ولی دیدند در تأمل عمیقی‏
فرو رفت و به همان نقطه زمین توجه خاصی دارد و در حالی که با خودش‏
می‏خواند کم کم اشکهای نازنینش از گوشه چشمانش جاری شد . پرسیدند : یا
رسول الله ! چرا می‏گریید ؟ فرمود : اینجا قبر مادر من است ، پنجاه سال‏
پیش من مادرم را در اینجا دفن کردم .
عبدالمطلب دیگر بعد از مرگ این مادر ، تمام زندگیش شده بود رسول‏
اکرم ، و بعد از مرگ عبدالله و عروسش آمنه ، این کودک را فوق العاده‏
عزیز می‏داشت و به فرزندانش می‏گفت که او با دیگران خیلی فرق دارد ، او
از طرف خدا آینده‏ای دارد و شما نمی‏دانید . وقتی که می‏خواست از دنیا
برود ، ابوطالب که پسر ارشد و بزرگتر و شریفتر از همه فرزندان
باقیمانده‏اش بود دید پدرش یک حالت اضطرابی دارد . عبدالمطلب خطاب‏
به ابوطالب گفت : من هیچ نگرانی از مردن ندارم جز یک چیز و آن ،
سرنوشت این کودک است . این کودک را به چه کسی بسپارم ؟ آیا تو
می‏پذیری ؟ تعهد می‏کنی از ناحیه من که کفالت او را به عهده بگیری ؟ عرض‏
کرد : بله پدر ! من قول می‏دهم ، و کرد . بعد از آن ، جناب ابوطالب ،
پدر بزرگوار امیرالمؤمنین علی ( ع ) متکفل بزرگ کردن پیغمبر اکرم بود .

مسافرتها

رسول اکرم ، به خارج عربستان فقط دو مسافرت کرده است که هر دو قبل از
دوره رسالت و به سوریه بوده است . یک سفر در دوازده سالگی همراه‏
عمویش ابوطالب ، و سفر دیگر در بیست و پنج سالگی به عنوان عامل تجارت‏

اینکه مرکز بت‏پرستی عربستان بود و دیگر اینکه مرکز تجارت و بازرگانی‏
بود و سرمایه‏داران عرب در مکه خفته بودند و برده‏داران عرب در مکه بودند
. اینها برده‏ها و کنیزها را خرید و فروش می‏کردند . در نتیجه مرکز عیش و
نوش اعیان و اشراف هم همین شهر بود . انواع لهو و لعبها ، شرابخواریها
، نواختنها ، رقاصی‏ها ، به طوری که می‏رفتند کنیزهای سپید و زیبا را از
روم از همین شام و سوریه ) می‏خریدند و می‏آمدند در مکه به اصطلاح عشرتکده‏
درست می‏کردند و از این عشرتکده‏ها استفاده مالی می‏کردند که یکی از
چیزهایی که قرآن به خاطر آن سخت به اینها می‏تازد ، همین است، می‏فرماید:
« و لا تکرهوا فتیاتکم علی البغاء ان اردن تحصنا »( 1 ) .
آن بیچاره‏های بدبخت ( کنیزها ) می‏خواستند عفاف خودشان را حفظ کنند ،
ولی اینها به اجبار این بیچاره‏ها را وادار به زنا می‏کردند و در مقابل ،
پولی می‏گرفتند . خانه های مکه در دو قسمت بود ، در بالا و پائین شهر بود
. بالاها را اعیان و اشراف همیشه صدای تار و تنبور و بزن و بکوب و بنوش‏
بلند بود . پیغمبر اکرم در تمام عمرش هرگز در هیچ مجلسی از این مجالس‏
دائر مکه شرکت نکرد .
در دوران قبل از رسالت ، به صداقت و امانت و عقل و فطانت معروف و
مشهور بود . او را به نام محمد امین می‏خواندند . به صداقت و امانتش‏
اعتماد فراوان داشتند . در بسیاری از کارها به عقل او اتکا

رؤیایی که از معده انسان بر می‏خیزد ، نه رؤیایی که محصول عقده‏ها ، خیالات‏
و توهمات پیشین است . جزء اولین مراحلی که پیغمبر اکرم برای الهام و
وحی الهی در دوران قبل از رسالت طی می‏کرد ، دیدن رؤیاهایی بود که به‏
تعبیر خودشان مانند صبح صادق ظهور می‏کرد ، چون گاهی خود خواب برای انسان‏
روشن نیست ، پراکنده است ، و گاهی خواب روشن است ولی تعبیرش صادق‏
نیست ، اما گاه خواب در نهایت روشنی است ، هیچ ابهام و تاریکی و به‏
اصطلاح آشفتگی ندارد ، و بعد هم تعبیرش در نهایت وضوح و روشنایی است .
از سوابق دیگر قبل از رسالت رسول اکرم یعنی در فاصله ولادت تا بعثت ،
این است که - عرض کردیم - تا سن بیست و پنج سالگی دو بار به خارج‏
عربستان مسافرت کرد .
پیغمبر فقیر بود ، از خودش نداشت یعنی به اصطلاح یک سرمایه‏دار نبود .
هم یتیم بود ، هم فقیر و هم تنها . یتیم بود ، خوب معلوم است ، بلکه به‏
قول " نصا ب " لطیم هم بود یعنی پدر و مادر هر دو از سرش رفته بودند
. فقیر بود ، برای اینکه یک شخص سرمایه‏داری نبود ، خودش شخصا کار
می‏کرد و زندگی می‏نمود ، و تنها بود . وقتی انسان روحی پیدا می‏کند و به‏
مرحله‏ای از فکر و افق فکری و احساسات روحی و معنویات می‏رسد که خواه‏
ناخواه دیگر با مردم زمانش تجانس ندارد ، تنها می‏ماند . تنهایی روحی از
تنهایی جسمی صد درجه بدتر است . اگر چه این مثال خیلی رسا نیست ، ولی‏
مطلب را روشن می‏کند : شما یک عالم بسیار عالم و بسیار با ایمانی را در
میان مردمی جاهل و بی ایمان قرار بدهید . ولو آن افراد ، پدر و مادر و برادران و اقوام نزدیکش باشند ، او تنهاست . یعنی پیوند جسمانی‏
نمی‏تواند او را با اینها پیوند بدهد . او از نظر روحی در یک افق زندگی‏
می‏کند و اینها در افق دیگری . گفت : " چندان که نادان را از دانا وحشت‏
است ، دانا را صد چندان از نادان نفرت است . " پیغمبر اکرم در میان‏
قوم خودش تنها بود ، همفکر نداشت . بعد از سی سالگی در حالی که خودش‏
با خدیجه زندگی و عائله تشکیل داده است ، کودکی را در دو سالگی از پدرش‏
می‏گیرد و می‏آورد در خانه خودش . کودک ، علی بن ابی‏طالب است . تا وقتی‏
که مبعوث می‏شود به رسالت و تنهائیش با مصاحبت وحی الهی تقریبا از بین‏
می‏رود ، یعنی تا حدود دوازده سالگی این کودک ، مصاحب و همراهش فقط این‏
کودک است . یعنی در میان همه مردم مکه کسی که لیاقت همفکری و همروحی و
هم افقی او را داشته باشد ، غیر از این کودک نیست . خود علی ( ع ) نقل‏
می‏کند که من بچه بودم ، پیغمبر وقتی به صحرا می‏رفت ، مرا روی دوش خود
سوار می‏کرد و می‏برد .
در بیست و پنج سالگی ، معنی خدیجه از او خواستگاری می‏کند . البته مردم‏
باید خواستگاری بکند ولی این زن شیفته خلق و خوی و معنویت و زیبایی و
همه چیز حضرت رسول است . خودش افرادی را تحریک می‏کند که این جوان را
وادار کنید که بیاید از من خواستگاری کند . می‏آیند ، می‏فرماید آخر من‏
چیزی ندارم . خلاصه به او می‏گویند تو غصه این چیزها را نخور و به او
می‏فهمانند که خدیجه‏ای که تو می‏گویی اشراف و اعیان و رجال و شخصیتها از
او خواستگاری کرده‏اند و حاضر نشده است ، خودش می‏خواهد . تا بالاخره‏
داستان خواستگاری و ازدواج رخ می‏دهد . عجیب این است :

وحی داشت بر شما نازل می‏شد ، من صدای ناله این ملعون را شنیدم . فرمود
بله علی جان !
« انک تسمع ما اسمع و تری ما اری و لکنک لست بنبی » .
شاگرد من ! تو آنها که من می‏شنوم ، می‏شنوی و آنها که من می‏بینم ،
می‏بینی ولی تو پیغمبر نیستی .