به نام خدا

توبه موقت
اخـتـلاف اسـت کـه در ایـن کـه آیـه تـوبـه مـوقـت جـایـز اسـت یـا نـه ؟ فـى المـثـل آیـا کـسـى مـى تـوانـد تـوبـه کـنـد کـه فـقـط یـک سال گرد گناه نیاید؟
عـده اى بـر آن رفـته اند که چنین توبه اى صحیح نیست ؛ چه این توبه کاشف از آن است کـه شـخص تائب ، از ارتکاب گناه ، به جهت قبح آن پشیمان نشده است وگرنه پشیمانى او چـنـان بـود کـه تـصـمـیـم مـى گـرفـت دیـگـر هـیـچ بـر گـرد آن گـنـاه نـگـردد. حال که سبب پشیمانى ، قبح فعل نبوده ، توبه اى نیز محقق نمى شود.
جـمـعـى دیـگـر توبه موقت را صحیح دانسته اند، چنانکه در واجبات ، انجام موقت ، صحیح اسـت . بـدیـن بـیـان کـه در افـعال واجب ، اگر چه علت مقتضى به جاى آوردن آنها، حسن و وجـوب فـعـل اسـت ، لیـک چـنـانـکـه شـخص ‍ مکلف بعضى از آنها را در بعضى اوقات - نه هـمـیـشـه - بـه انـجـام رسـانـد، صـحـیـح خـواهـد بـود و عـمـلش قـبـول اسـت . غـایـت امـر آن کـه چـون پـس از انـجـام فعل ، مدتى نافرمانى و فعل را ترک مى کند و باید دوباره توبه کند.
نـگـارنـده گـویـد: تـحـقـیـق حـق در ایـن مـسـاله ، مـتـوقـف بـر ذکـر مـقـدمـه اى اسـت کـه در ذیل مى آید:
امـامـیـه و مـعـتـزله ، و بـالجـمـله عدلیه ، در صحت توبه ، ترک معاودت به گناه را - هر گناهى که باشد - شرط دانسته اند. لیک اشاعره چنین شرطى را معتبر نمى دانند؛ چه بر آنند که گاه شخصى از عملى پشیمان مى شود ولى پس از مدتى امر به گونه اى دیگر گشته ، پشیمانى از میان مى رود که خداوند مقلب القلوب است .
آمدى مى گوید:
تـوبـه ، مـورد امر و دستور خداوند است ، پس گونه اى عبادت است و معلوم است که شرط عبادت که در هنگام عدم معصیت انجام مى پذیرد، آن نیست که وقتى دیگر نیز انجام داده شود؛ بلکه غایت امر آن است که چون بار دیگر گناه را مرتکب شود، توبه اى دیگر لازم آید.
حال ، پس از ذکر مقدمه اى که بیان گشت ، مى توان گفت :
بـه اعـتـقـاد مـتـکـلمـان امـامـیـه - رضـوان الله تـعـالى عـلیـهـم - و نـیـز مـعـتـزله ، قول اول درست است ؛ یعنى بطلان توبه موقت . چرا که به اعتقاد عدلیه ، توبه عبارت از پشیمانى بر عمل است بدان سبب که گناه است ، و عزم بر ترک معاودت در زمان آینده .
چـنانکه دانسته شد، عزم بر عدم بازگشت ابدى ، در توبه شرط است . این شرط مقتضى بـطـلان تـوبـه مـوقـت اسـت . امـا اشـاعـره از آن جـا کـه قایل به چنین شرطى نیستند، توبه مذکور را صحیح دانسته اند. لیک بعضى از آنان به صـراحـت گـفـتـه انـد کـه البته شخص پشیمان بر گناه ، از این عزم بر تقدیر خطور و اقتدار خالى نیست .
در کتاب اصول کافى ، از کنانى نقل است که چون امام صادق علیه السلام را از معانى این آیـه که : اى مومنان به سوى خدا توبه کنید؛ توبه اى نصوح پرسید، امام در پاسخ فرمود:
(یعنى ) بنده از گناه توبه کنند و سپس بدان باز نگردد.
نـیـز روایـت اسـت ابـوالحـسـن (مـوسى بن جعفر) علیه السلام در پاسخ به همین پرسش ، خطاب به محمد بن فضیل فرمود:
(یـعـنـى ) از گـنـاه توبه کند و سپس بدان باز نگردد، و محبوب ترین بندگان نزد خدا تعالى منیبان توابند.
و نیز ابوبصیر گوید:
چـون امـام صادق علیه السلام را از این آیه پرسیدم ، فرمود: گناهى که شخص از آن توبه کند و هرگز بدان بازنگردد. پرسیدم : کدام یک از ما بازنگردد؟
فـرمـود: اى ابـا مـحمد، خداوند از بندگانش آن را دوست دارد که در فتنه (گناه ) واقع شود و توبه کند.