به نام خدا

 [اتّحاد طریقه تهذیب اخلاق و تدبیر منزل و سیاست مدن‏]

بدان که تربیت شخص خویش را به تخلیص رذائل و تحصیل فضائل، که این اوراق در بیان او بود، تهذیب اخلاق گویند و تربیت شخص اهل خانه خود را، او را تدبیر منزل گویند و تربیت شخص زیاده از این را از اهل یک قریه یا یک بلد یا مملکت فصاعدا را سیاست مدن خوانند و هر یک از اقسام سه‏گانه ظاهر است که هم احتیاج به علم و دانائى دارد و هم به قدرت و توانائى. و در طى کلمات بدیهى نمودیم که از تهذیب اخلاق و دانائى و توانائى استقامتى مراد است که از غیر معصوم محال است و از ملاحظه همان نیز بدیهى شود که تدبیر منزل و سیاست مدن که مراد از ایشان نیز مستقیم ساختن اهل منزل و اهل مدن است هم از غیر معصوم متمشى نشود.

و لکن به قاعده ما لا یدرک کلّه لا یترک کلّه 500 که هر موجودى را مسلّم است و گذشته از انسان حیوانات بلکه نبات و جمادات را چنانچه پیش اشاره شد شغل مستمر و شیوه مستدام است، هر کسى را به اندازه او تکلیفى است که در قدر مقدور معذور نخواهد بود، اگر چه حسنات الابرار سیّئات المقرّبین 501 فرمودند و لکن مع ذلک ابرار را به سیئات مقربین امر نمودند. بلى از شیر حمله خوش بود و از غزال رم. اعملوا فکلّ میسّر لما خلق له. 502

 [انحصار شرایع در سه مسأله‏]

بدان که ارسال رسل و تنزیل و وضع شرایع و کتب همه از براى بیان سه مسأله است که چهارم ندارند، زیرا که غرض از همه تکمیل است و تکمیل بسته به دانستن و توانستن همین سه مسأله است و بدون هر یک نه دنیا را نظامى است و نه آخرت را انتظامى.

اول‏ بیان سلوک و رفتار با بزرگان و فرمانفرمایان، از بندگى خدا و اطاعت پیغمبران و ائمه هدى (ع) و کذا اطاعت علماء و معلّمین و والدین و مولى و شوهر نسبت به غلام و زن و کذا اطاعت اهل شمشیر و جور به توریه و تقیه و هکذا. و همه در قول خدا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ‏ 503 که در سوره نساء است مندرج است و هر چند اولى الامر تفسیر به اهل بیت شده و لکن خدا به عنوانى تعبیر فرموده که مناط قطعى حاصل است؛ فافهم.

دوّم‏ سلوک با زیر دستان از اهل و عیال و خدّام و رعایا و شاگرد و نحو ذلک. و همه را قول خدا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً 504 که در سوره تحریم است شمول دارد.

سوّم‏ سلوک با همسران و برادران، و همه را قول خدا تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ‏ 505 احاطه دارد.

هر که این سه مسأله را بداند و بتواند، قابل تقرب و بندگى و لایق ریاست و فرمانفرمائى است و تمام این مقام، مخصوص آن والامقام است که مخصوص به مقام قاب قوسین او ادنى و ممتاز به ریاست ما سوى است و اهل بیت طاهرین او صلوات اللّه و سلامه علیهم اجمعین ثمّ الامثل فالامثل الى ما لا یتناهى.