به نام خدا

توبه تفصیلى و اجمالى
قـاضى القضاة معتزلى معتقد است که بر شخص لازم است در صورتى که گناهان خود را به تفصیل مى داند، از یک یک آنها به طور تفصیلى توبه کند، و چنانچه بعضى را به شـکـل تـفـصـیـلى و بـعـضـى دیـگـر را بـه اجـمـال مـى دانـد، بـایـد از گـنـاهـان دسـتـه اول بـه تـفـصـیـل تـوبـه کـنـد و از گـنـاهـان دسـتـه دوم بـه اجمال .
علامه بهائى قدس سره فرماید:
امـا تـوبه مجمله ... محقق طوسى درباره آن ، حکمى ننموده است ، و البته حکم به صحت آن بعید نیست ؛ چه دلیلى بر وجود شرط تفصیل موجود نیست .
نـگـارنـده گوید: شاید شیخ بهائى قدس سره توقف محقق طوسى در این حکم را از کتاب تـجـریـد اسـتـفـادت بـرده اسـت ؛ در آن جـا کـه مـحـقـق طـوسـى مـى گـویـد: در ایـن که تـفـصـیـل را در صـورت عـالم بـودن شـخـص بـه گـنـاهـانـش ، واجـب بـدانـیـم ، اشـکـال اسـت . بـدیـن صـورت کـه در مساله مورد بحث راى صادر ننموده و تعبیر به کلمه اشکال برده است .
علامه حلى در شرحش بر کتاب تجرید؛ پس از ذکر مذهب قاضى القضاة در این مساله ، مى فرماید:
مـــصـــنـــف ( مـــحـــقـــق طـوسـى ) بـه وجوب تفصیل در جایى که گناهان در خاطر شخص ، مـذکـوربـــاشـــنـــد اشـــکـــال وارد کـــرده اســت ، چـه اجـتـزا، بـه پـشـیـمـانـى بـر هـــمعـــمـــل قـــبـــیـــحـــى کـــه از شـــخــص صـادر شـده مـمـکـن اسـت ؛ اگـر چـه بـه طـورتفصیل بدانها متذکر نباشد.
و راى صـواب ، صـحـت تـوبـه مـجـمـله اسـت و قـول بـه اشـتـراط تـفـصـیل ، بس ‍ موهون است ، مانند قصد روزه که تنها نیت دورى از مفطرات کفرات مى کند؛ اگـر چـه آنـهـا را بـه تـفـصـیـل در خـاطـر نـیـاورد. عـلاوه بـر ایـن ، دلیـلى بـر اشـتراط تـفـصـیـل مـوجـود نـیـسـت ، پـس چـگـونه بعضى از معتزلیان چنین مدعایى را اثبات توانند کرد.