به نام خدا

 طریقه لذت دنیا

بدان اى عزیز که هیچ دین‏دارى شک ندارد که خدا ما را از براى نفع رساندن به ما و ما را از براى کامل نمودن ما آفریده و همه پیغمبران و کتب و ادیان را از براى هدایت و راهنمائى به سوى همان نفع و کمال فرستاده و به قدرى که اصرار داشته و دارند در بیان بى‏وفائى و ضرر داشتن محبت دنیا در هیچ مطلبى و اللّه این قدر اصرار نکرده‏اند به جهت آن که آنچه در گناهان و اخلاق بد گفتند از بدى محبت دنیا گفتند. که این همه زهر و آب تلخ از آن ریشه و سرچشمه به این شاخ و برگ بدن ریزد و از اینجا رشحه رشحه بیرون آید. و آنچه از اعمال و اخلاق نیک گفتند، همه در مدح اعراض دنیا و ترک دلبستگى دنیا گفتند، که این همه میوه‏هاى خوب از آن درخت است.

حال بیا فکرى نمائیم و جمع بین الحظّین، اعنى لذّت دنیا و آخرت، و اگر لذّت‏آخرت را نفهمیده‏ایم و تعبدا قبول کرده‏ایم بیا از روى شعور و عقل از دنیا لذّت برگیریم و راحت نمائیم. و شک نداریم که اگر دنیا را لذّتى و راحتى هست در دو صورت است که سوّم ندارد. اول آن که دلبستگى و محبت به او نداشته باشیم و وجود و عدم او را یکسان بدانیم و هر چه زاید بر ضرورت است به دلبستگان و ابلهان واگذاریم و از شرّ مردم آسوده باشیم.

دوّم آن که ایضا محبت و دلبستگى نداشته باشیم و لکن بگوئیم دنیا خانه است مال غیر و ما را مهمان کرده‏اند که از این مجلس لذّت ببریم و برویم. بعینه مثل این باش که اگر تو را همسایه یا بیگانه شبى مهمان کند، به سفره او حاضر شوى و بخورى و لذّت ببرى و قطعا مفتون و دل آویخته خانه و سفره او نشوى زیرا که مأیوسى و دانى که یک ساعت دیگر باید از مجلس برخیزى به کلبه خود روى. و اگر فرضا ابلهى و بى‏عقلى را به مهمانى بطلبند همین که وارد عمارت و مجلس شد، چشم به هر چیز بیندازد و مفتون و متحیر شود و همه را به فکر و خیال بگذراند و هیچ لذّت آن غذا نفهمد و چون به زور از آن مجلس برخیزد و به خانه خود رود مدام در خیال همانجا باشد و زرد و ضعیف و رنجور شود و خود او و هیچ‏کس نتواند تدبیرى کند که یک بار دیگر او را به آن مجلس مهمانى برند تا چه رسد به اینکه خود، میزبان و صاحب عمارت شود. حال بیا انصاف دهیم که لذّت مهمانى آن برد که دل نبست و طمع نکرد و خورد و دست شست و رفت یا این ابله بى‏عقل. پس بیا هر چه در این سفره به چنگ آوریم مفت خود دانیم و به دیگرى بدهیم و لکن طمع در خانه و سفره میزبان هم نکنیم و دل نبندیم و طالب محال نشویم، تا یک ساعت دیگر که ما را بیرون مى‏کنند آن رنج و ملامت که آن ابله کشید ما نکشیم. آیا دیده‏اى زنان فرزند مرده را که چگونه از فراق فرزند بسیارى کور و رنجور شوند و قد خمیده و بدن کاهیده و در جوانى پیر شوند؟ آیا این همه مرارت را غیر از دلبستگى و محبت بر سر او آورد؟ چرا به جهت طفل همسایه چنین نمى‏شود؟ و اگر روز اول فهمیده بود که لا بد باید میان ایشان جدائى افتد و همیشه مهیاى آمدن این امر واجب بود هیچ‏یک از این صدمات را نمى‏کشید. آیا تو را به خدا این منتهاى بى‏عقلى نیست که شخص به خیرى دل ببندد که لازمه ذات او جدائى است و طمع در دوام وصل او کند و طالب امر محال شود و چون جدا شد این همه صدمه کشد؟

پس بحمد اللّه درست فهمیدیم که هر چه در وى زوال و فناء و آمد و رفت، راه‏دارد و اگر دمى به وصالش برسى واجب است که دردم دیگر از او مفارقت کنى، فراقى که ابد الدهر امید وصالش نیست، البته دل به او نباید بست، محبت و عاشق او نباید شد. این قدر را همگى مسلّم داریم و بدیهى دانیم و این بدیهى از روى عقل و تدبیر است، گذشته از دین و مذهب و ارشاد خدا و کتب خدا و پیغمبران.

حال که واجب شد دل نبندیم و عاشق نشویم چه کنیم و کدام طرف را بگیریم؟ آیا بالمرّه چشم‏پوشیم و دست به مهمانى یک شب هم دراز نکنیم و منّت هزار نفر نکشیم و با هزار نفر نجنگیم و به نان خشک خانه خود این یک شب را هم قناعت کنیم، یا بگوئیم منّت کشیدن و کشاکش دیدن در پیش لذّت سهل است، شبى هم که خوش‏گذرانیم خوب است، پس باید دست در آغوش این صنم منقطعه و این دلبر یک ساعته نمود و چنانچه او هیچ دلبستگى به من ندارد مى‏خواهد یک ساعت دیگر متعه دیگرى شود و بر زانوى او نشیند من هم به او دلبستگى ندارم، همین یک ساعت با او کیف مى‏کنم و هر لحظه که او مرا رها کرد من هم او را رها مى‏کنم؟ شکى نیست که این هر دو شق را عقلاء پسندند و تحسین کنند و سلیقه‏ها در اینجا مختلف شود و هر کسى مصلحت دین و دنیا و آخرت خود را در طرفى داند و هر دو اهل آخرتند و با عقل و زهد و کیاستند. ترجیح این مقام با خودت (و للنّاس فیما یعشقون مذاهب). 105 و لکن اگر کم‏طاقت و کوتاه‏همتى شقّ دوّم را بگیر که شقّ اوّل هم به دنیا و هم به آخرت تو ضرر دارد. و اگر سخت کش و بلندهمتى همان شقّ اول را بگیر چنانچه انبیاء و اولیاء کردند. زنهار که دل به این غدّار نبندى که ابله‏ترین خلق شوى، چنانچه فهمیدى. و فراموش مکن از غارت‏ها که به تو رسد. آه آه از این سه غارت: اوّل غارت مرگ که از تو قهرا بگیرد زن و فرزند و مال و خویشان و دوستان و لذّت‏ها و حیات و ریاست همگى را در آن واحد. دوّم غارت قبر و کرمان که چشم و زبان و لب و گوشت و پوست تو را از هم متلاشى و متفرق کنند و هر ذرّه او غذاى کرمى شود و استخوان‏ها بند بند از هم جدا و ریزریز گردد. سوّم غارت خصماء و شرکاء در صحراى قیامت که یک بار تو را در میان گیرند و در نزد احکم الحاکمین با تو مرافعه کنند و اگر به قدر خردلى و خشخاشى از تو حق داشته باشند مطالبه کنند و هر چه سرمایه از حسنات برده‏اى بگیرند و اگر کمى کرد، وبال و گناه خود را بر دوش تو گذارند. در دیوان حضرت است:

    106 باز فرماید:

    107 باز در دیوان است:

108 یعنى دنیا را سه طلاق بده و زن دیگر طلب کن که دنیا بد زنى است، هر که به سمت او رود باک ندارد و از هر کس که کام خود را گرفت پشت به او نماید. اى عاشق دنیائى که روى او به سمت دیگران است نه تو، و هرآینه پشیمان خواهى شد چون به تو پشت خود را بنماید و پشت به تو نماید. بپرهیز از دنیا که محل فنا است نه محل بقا، صاف او مزوج است به تیره و راحت او مقرون است به رنج و تعب.

و عن الباقر (ع) قال قال علىّ بن الحسین (ع) انّ الدّنیا قد ارتحلت مدبرة و الآخرة قد ارتحلت مقبلة و لکلّ واحد منهما بنون، فکونوا من ابناء الآخرة و لا تکونوا من أبناء الدّنیا الا فکونوا من الزّاهدین فى الدّنیا الرّاغبین فى الآخرة الا انّ الزّاهدین فى الدّنیا اتّخذوا الارض بساطا و التّراب فراشا و الماء طیّبا و قرّضوا من الدّنیا تقریضا الا و من اشتاق الى الجنّة سلا عن الشّهوات و من اشفق من النّار رجع عن المحرّمات و من زهد فى الدّنیا هانت علیه المصائب الا انّ للّه عبادا کمن راى اهل الجنّة فى الجنّة مخلّدین و کمن راى اهل النّار فى النّار معذّبین شرورهم مأمونة و قلوبهم محزونة انفسهم عفیفة و حوائجهم خفیفة صبروا ایّاما قلیلة فصاروا بعقبى راحة طویلة امّا اللّیل فصافّون اقدامهم تجرى دموعهم على خدودهم و هم یجارون الى ربّهم یسعون فى فکاک رقابهم و امّا النّهار فحلماء علماء بررة اتقیاء کانّهم القداح قد براهم الخوف من العبادة ینظر الیهم النّاظر فیقول مرضى و ما لقوم من مرض ام خولطوا فقد خالط القوم امر عظیم من ذکر النّار و ما فیها: 109 باقر (ع) فرمود که سید ساجدین (ع) فرمود به درستى که دنیا کوچ کرده، گذشته. و آخرت کوچ کرده، رو به ما نموده. و هر یک از دنیا و آخرت را پسرانى است. پس شما از پسران آخرت باشید و نباشید از پسران دنیا. پس هرآینه زاهد باشید در دنیا، راغب باشید به آخرت. بدانید که زاهدان در دنیا زمین را به جاى بساط خود دانستند و خاک را فرش خود نمودند و آب را عوض عطر به کار بردند و بریدند از دنیابریدن کاملى. بدانید که هر که مشتاق است به سوى بهشت، خالى شد از شهوات، و هر که ترسید از آتش، دورى نمود از محرمات، هر که زاهد شد در دنیا، سهل شد بر او مصیبت‏ها. بدانید که خدا را بندگانى مى‏باشد که از شدت یقین و معرفت گویا اهل بهشت را در بهشت مخلد مى‏بینند و اهل آتش را در آتش معذّب مى‏بینند، مردم از شر ایشان در امانند و دلشان محزون و نفسشان عفیف و حاجتشان سبک و خفیف است، صبر کردند چند روز کمى، رسیدند به راحت طولانى بسیارى. اما شبها صف مى‏بندد قدم‏هاى ایشان، مى‏ریزد اشک‏هاى ایشان، و بلند است به سوى خدا ناله ایشان، سعى مى‏کنند در آزادى خودشان. و اما روز حلیمند، علمایند، اتقیایند، نیکوکارند، و مانند تیر از خوف و عبادت باریک و لاغرند، هر که ببیند ایشان را مى‏گوید مریضند، و مریض نیستند و لکن فرو گرفته است و داخل شده است ایشان را امر عظیم از ذکر آتش جهنم و آنچه در او است.

و سئل عن السّجاد (ع) اىّ الاعمال افضل عند اللّه فقال ما من عمل بعد معرفة اللّه و معرفة رسوله افضل من بغض الدّنیا و انّ لذلک لشعبا کثیرة و للمعاصى شعبا فاوّل ما عصى اللّه به الکبر و هو معصیة ابلیس الى ان قال فصرن سبع خصال فاجتمعن کلّهنّ فى حبّ الدّنیا فقال الانبیاء و العلماء بعد معرفة ذلک حبّ الدّنیا رأس کلّ خطیئة و الدّنیا دنیاءان دنیا بلاغ و دنیا ملعونة. 110 و پیش این حدیث را به تمامه ذکر کردیم.

و بهترین بیان‏ها بیان خدا است که فرمود در سوره حدید ما أَصابَ مِنْ مُصِیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی أَنْفُسِکُمْ إِلَّا فِی کِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها إِنَّ ذلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرٌ لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلى‏ ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ‏ 111 که ظاهرش صریح است در مطلب ما، یعنى جمیع مصیبت‏ها و بلاها و آفت‏ها را خدا به شما وارد مى‏سازد به جهت این فائده که آنچه فانى است و از براى او زوال و وصال است بر زوال او تأسف نخورید و بر وصال او خوش‏حال نشوید. اى عزیز آیا آنچه فانى است غیر دنیا است؟ نه و اللّه. و آیا تأسف و خوش‏حالى نه نسبت به چیزى است که به او محبت و دلبستگى به او داشته باشى؟ پس ببین که خدا چه خوب تعبیر از دنیا و محبت هر دو نمود به ذکر لازم هر یک. و الکنایة ابلغ من التّصریح. پس صریح آیه این شد که این همه را نمودیم به جهت آن که دل از دنیا برکنید. اللّهم وفّقنا لما تحبّ و ترضى.

منبع:کاشف الأسرار، ج‏2